ოქროს ფასწარმოქმნის ასწლიანი მექანიზმი ელექტრონულმა პლატფორმამ შეცვალა

მსოფლიო საფინანსო სისტემა დიდი გარდატეხის წინაშე დადგა

მიმდინარე წლის 20 მარტს, ოქროზე ეტალონური ფასები ლონდონში ICE-ის ელექტრონული აუქციონის საშუალებით პირველად განისაზღვრა. ახალმა სისტემამ შეცვალა ისტორიული ოქროს ფიქსინგი (LGF), რომელიც 1919 წლიდან მოქმედებდა და სულ ცოტა დააკლდა მას, რომ არსებობის საუკუნოვანი თარიღი აღენიშნა. 20 მარტს ელექტრონული აუცქიონით ოქროს ფასი განისაზღვრა უნციაზე 1171,75 დოლარი.

მრავალი ათწლეულის მანძილზე ოქროს ფიქსინგი ფასწარმოქმნის იდეალურ მექანიზმად მიიჩნეოდა. ექსპერტების თქმით, აუქციონების ახალი სისტემა თავისი მეთოდიკით მკვეთრად არ განხსხვავდება ოქროს ფიქსინგის ძველი მოდელისაგან. 20 მარტამდე თავმჯდომარე ბანკი იწყებდა იმით, რომ წამოაყენებდა პირობით სასტარტო ფასს, რომელიც საშუალო კოტირებასთან ახლოს იყო. შემდეგ თითოეული მონაწილე ბანკი თავისი კლიენტებისგან იგებდა, მზად იყვნენ თუ არა ისინი ამ ფასად ოქროს გაყიდვაზე ან ყიდვაზე და რა მოცულობით. თუკი განაცხადები ყიდვასა და გაყიდვაზე კორელაციაში იყო ერთმანეთთან განსხვავებით არაუმეტეს 50 ზოდისა, ფასი ჩაითვლებიდა ფიქსინგად. თუ არა, მაშინ სავარაუდო ფასი საჭირო მიმართულებით კორექტირდებოდა, კლიენტებთან დაკავშირების რაუნდები ფასის წონასწორობის აღმოჩენამდე გრძელდებოდა.
დღეს კი, აუქციონში, რომლის საშუალებითაც ვლინდება დღის საორიენტაციო ფასი, მონაწილეობს ექვსი ბანკი: Barclays, HSBC, Societe Generale, Scotiabank, Goldman Sachs, UBS. ჩამოთვლილი ბანკებიდან ყველა, UBS-ისა და Goldman Sachs-ის გარდა, ადრე ოქროს ფიქსინგით იყვნენ დაკავებულნი. ICE ფიქრობს, რომ აკრედიტებული მონაწილეების რაოდენობას გაზრდის, რისთვისაც აუცილებელია ისინი London Bullion Market Association-ში (LBMA) მონაწილეობდნენ.

LBMA 1987 წელს შეიქმნა, მასში შედიან ბანკები, ტრეიდერები, სამთომომპოვებელი კომპანიები, რომლებიც ოქროსა და ვერცხლზე მუშაობენ. 2015 წლის მარტის მდგომარეობით, ასოციაცია ითვლის 76 სრულუფლებიან მონაწილეს და 69 – ასოცირებულს. თავის ძირითად ამოცანას LBMA ხედავს ოქროსა და ვერცხლის ზოდების აღრიცხვასა და შეფასებაში. ლონდონში ვაჭრობაზე გამოდის მხოლოდ LBMA-ში აკრედიტებული ზოდები, სიას ჰქვია – Good Delivery List.
მოდერნიზებულმა ოქროს ბენჩმარკმა მიიღო სახელწოდება LBMA Gold Price. მისი განსაზღვრა ელექტრონული აუქციონით მოხდება. ფასები დადგინდება 45-წამიანი ვაჭრობისას დღეში ორჯერ – 10:30 და 15:00 ლონდონის დროით. ელექტრონული პლატფორმა წარმოდგენილია დამოუკიდებელი პროვაიდერის ICE Benchmark Administration-ის მიერ. LBMA ინარჩუნებს ინტელქტუალური საკუთრების უფლებას.

როგორც Financial Times წერს, ვაჭრობა შემდგენაირად ხდება: რეალური დროის რეჟიმში ქვეყნდება ანონიმური განაცხადები ექვსი ბანკიდან ძვირფასი ლითონების შესყიდვა-გაყიდვაზე. სისტემა ითვალისწინებს მოთხოვნა-მიწოდებას შორის განსხვავებას და ოქროს ფასის კორექტირებას ახდენს, სანამ არ იქნება მიღწეული წონასწორობა. ის წარმოადგენს მოთხოვნა-მიწოდებას შორის განსხვავებას 20 თასი ტროული უნციის ფარგლებში. სესიებს თვალყურს ადევნებს სამეთვალყურეო საბჭო, რომელშიც შევლენ ოქროს საბადოების დამამუშავებელი (AngloGold Ashanti и Denver Gold Corp) დარგის ორი და LBMA-ის სამი წარმომადგენელი. რეგულირებას გაუწევს დიდი ბრიტანეთის ფინანსური ქცევის მმართველობა (FCA).

LBMA Gold Price-ის ბენჩმარკზე იქნებიან ორიენტირებულნი ოქროს მომპოვებელი და საიუველირო კომპანიები, ცენტრალური ბანკები და საფინანსო დაწესებულებები, რომლებიც ოქროს ღირებულებასთან მიბმული ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობენ.

ლონდონის ბენჩმარკი პარალელურად არსებობს ოქროს ფიუჩერსების ვაჭრობისას ნიუ-იორკის NYMEX-ისა და Shanghai Gold Exchange-ის ბირჟებზე.

ოქროს ფიქსინგის სისტემას არასაკმარისი გამჭვირვალობის გამო ხშირად აკრიტიკებდნენ. 2014 წლის გაზაფხულზე FCA-მ Barclays 26 მილიონი ფუნტ სტერლინგით დააჯარიმა ტრეიდერის საქციელის გამო, რომლიც 2012 წელს შეეცადა ოქროზე ფასი ხელოვნურად დაეწია. გერმანულმა ფინანსურმა რეგულატორმა BaFin-მა 2013 წელს დაიწყო გამოძიება Deutsche Bank-ის მიმართ, რამაც ბანკი ოქროს ფიქსინგის ორგანიზატორი ხუთეულს ჩამოაშორა. სწორედ ამან მოახდინა გავლენა ვერცხლის ფასის ფორმირების მექანიზმის ცვლილებაზე, შემდგომში სწორედ ვერცხლით ვაჭრობის ახალი ფორმატი გახდა მაგალითი ოქროს ბენჩმარკის რეფორმისთვის. ვერცხლის ფიქსინი 1897 წლიდან მოქმედებდა და არსებობა გასული წლის აგვისტოში შეწყვიტა. ის შეიცვალა აუქციონის სისტემით, რომელიც 20 მარტიდან ოქროსთან მიმართებაში არსებობს. ელექტრონული სავაჭრო პლატფორმა ვერცხლის ფასის ფორმირებისთვის CME Group-მა უზრუნველყო, ხოლო მმართველობას Thomson Reuters ახორციელებს. ვერცხლის ბენჩმარკს London Silver Price ეწოდება.

უკვე 2015 წლის დასაწყისში ცნობილი იყო, რომ LGF საქმიანობას შეწყვეტდა, შესაძლებელი იყო LGF-ის ნელ-ნელა, აუჩქარებლად დახურვა, მაგრამ თებერვალში აშშ-ის იუსტიციის სამინისტრომ დაიწყო ფართომასშტაბიანი გამოძიება ძვირფასი ლითონების ბაზარზე შესაძლო მაქინაციებთან დაკავშირებით. ეჭვქვეშ დადგა დაახლოებით ათი ბანკი: Barclays, JPMorgan Chase, Deutsche Bank, HSBC, Credit Suisse, UBS, Goldman Sachs, Societe Generale, კანადური Nova Scotia და სამხრეთაფრიკული Standard Bank. როგორც აღვნიშნეთ, ფიქსინგი ფასწარმოქმნის სამართლიან მექანიზმად მიიჩნეოდა და მასზე არაფერს ამბობდნენ, მაგრამ დროთა განმავლობაში, თვითონ LGF-ის (London Gold Fix – LGF) ფუნქციონირების მიმართ გაჩნდა ბევრი კითხვა, განსაკუთრებით ბოლო 10-20 წლის მანძილზე.

1970-იანი წლებიდან მოყოლებული, როდესაც მოხდა ბრეტონ-ვუდსის სისტემის დემონტაჟი, ოქრომ დე-იურე შეწყვიტა მონეტარული ლითონის ფუნქციის შესრულება და გახდა ჩვეულებრივი საბირჟო საქონელი. ლოგიკური იქნებოდა ოქროთი ვაჭრობა (და ლითონზე ფასწარმოქმნა) გადასულიყო სასაქონლო ბირჟაზე ჩვეულებრივი ოპერაციების რეჟიმში. LGF ბოლო ათწლეულის მანძილზე ანაქრონიზმად გამოიყურებოდა. ბევრი ექსპერტი ამბობდა, რომ LGF – როტშილდებისთვის ოქროს ბაზრის იდეალური კონტროლის მექანიზმს წარმოადგენდა. როგორც ცნობილია, ოქროს სტანდარტი შეიქმნა XIX საუკუნეში როტშილდების მცდელობის წყალობით. ნაპოლეონის ომების შემდეგ ამ ოჯახმა მოახერხა ევროპული ოქროს ძირითადი ნაწილის ხელში ჩაგდება, ხოლო ოქროს სტანდარტი მათ საარაკოდ ამდიდრებდა, რადგანაც ძვირფას ლითონზე მდგარდ მოთხოვნას ქმნიდა. თუმცა, როტშილდები ამ ლითონს ცენტრალურ ბანკებსა და სხვადასხვა ქვეყნის ხაზინებზე არ ყიდნენ, არამედ ოქროს სახით კრედიტს იძლეოდნენ. პირველმა მსოფლიო ომმა დროებით შეაჩერა ოქროს სტანდარტის მექანიზმი, მაგრამ როტშილდები არ დაბნეულან, 1919 წელს LGF შექმნეს და ამით გააგრძელეს მსოფლიოს ოქროს ბაზრის კონტროლი. LBMA-ს გავლენიანი წევრების ხუთეულში როტშილდების ლონდონური ბანკი N M Rothschild & Sons-ის შედიოდა, რომელიც XIX საუკუნის დასაწყისში ნათან როტშილდის მიერ დაარსდა. დანარჩენი ბანკებიც უხილავი ძაფებით იყვნენ მიბმულნი როტშილდების კლანთან, შეიძლება ითქვას, რომ LGF როტშილდების ოჯახური ბიზნესი იყო. მართალია, N M Rothschild 2003 წელს გავიდა ოქროს ფიქსინგიდან, მაგრამ ეს არ ნიშნავდა, რომ როტშილდებმა ოქრო მიატოვეს. ისინი შეუმჩნევლად აგრძელებდნენ LGF-ის კონტროლს. ამ პერიოდში, ყვითელი ლითონის ბაზარზე ძალიან ბევრი სხვადახვა სახის მაქინაციის შემთხვევა დაგროვდა. ნებისმიერ წამს შესაძლებელი იყო სიტუაციის კონტროლიდან გამოსვლა და მსოფლიო მასშტაბის სკანდალის აღმოცენება. იმის გამო, რომ როტშილდების გვარი ტალახში არ ამოსვრილიყო, მათ ჩრდლში გასვლა ამჯობინეს. იმავე 2003 წელს, ოქროს სამყაროში ძალიან ბევრი საინტერესო მოვლენა მოხდა, რომელსაც როტშილდების მიერ კონტროლირებადი მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები ბლოკავდნენ.
მაგალითად, სწორედ იმ დროს დაფიქსირდა ე.წ. „ვოლფრამის ოქროს“ პირველი ოპერაცია, მაგრამ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების პირველ გვერდებზე „ვოლფრამის ოქროს“ სკანდალური თემა მხოლოდ ათი წლის შემდეგ გამოჩნდა.
LGF-ის გაუქმებას ბევრი მიმომხილველი იმ დიდ თამაშს უკავშირებს, რომელსაც „ფულის მფლობელები“ ეწევიან – როტშილდებისა და როკფელერების კლანი (ისინი შედიან ფედერალური სარეზერვო სისტემის წამყვანი აქციონერების სიაში). ამ თამაშში როტშილდების მთავარი ფსონი ოქროა, როკფელერის მთავარი ფსონი კი – დოლარი, როგორც მსოფლიო ვალუტა, რომელიც ფედრეზერვის საბეჭდი მანქანიდან მოდის. ორი მთავარი „ფულის მფლობელის“ თანაფარდობა (ისინი პარტნიორები და იმავე დროს კონკურენტები არიან) განისაზღვრება დოლარი-ოქროს წყვილით. დაახლოებით სამი წელია ყვითელ ლითონზე ფასი გარკვეულწილად შემცირებულია. 1980-იან წლებში დაფიქსირებულ „ოქროს ფასს“ (850 დოლარი ტროულ უნციაზე, საუბარია არა ნომინალურ, არამედ შესადარებელ ფასზე) ბაზარი არ დაბრუნებია. აქედან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ არსებული სიტუაციით როკფელერები უპირატეს მდგომარეობაში არიან, ხოლო როტშილდების პოზიციები დასუსტებულია. თუმცა, დიდია ალბათობა, რომ ეს როტშილდების ტაქტიკური ხერხია იმისთვის, რათა თავიანთი დროებითი უკან დახევა როკფელერების სტრატეგიურ დამარცხებად გადააქციონ.

არსებობს იმის ირიბი ნიშნებიც, რომ როტშილდები ოქროს ფასის შემცირებაში მონაწილეობდნენ, თუმცა, როგორც მიმომხილველები ამბობენ, ეს არ არის „საფინანსო მაზოხიზმი“. ორი დეკადის განმავლობაში როტშილდები ყველა ხერხის გამოყენებით ყიდულობდნენ ძვირფას ლითონს, რისთვისაც მათ მაქსიმალურად იაფი ფასები სჭირდებოდათ, სწორედ ამაზე მუშაობდა ლონდონის ოქროს ფიქსინგი. ოქროს სხვადასხვა წყაროებიდან აგროვებდნენ, მაგრამ მთავარი – ცენტრალური ბანკებისა და ხაზინების ოქროს რეზერვები იყო. შედარებით მსხვილი რეზერვი კი – აშშ-ის ხაზინის მარაგები (ოფიციალური მონაცემებით, 8100 ტონა), რომელიც ფორტ-ნოქსის საცავში ინახება და როგრც საქმეში ჩახედული ადამიანები ამბობენ, ექვსი ათეული წელია აუდიტს არ დაქვემდებრებია და იმის ალბათობა, რომ აქ 8 ათასი ტონა ოქრო იქნება, ძალიან მცირეა.

ოქროს ფასის მანიპულაციების დამადასტურებელი ბევრი ფაქტი არსებობს, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ: ფედრეზერვი, ინგლისის ბანკი, უოლ-სტრიტის და ლონდონი სითის ბანკები, LGF-ის „ოქროს ხუთეული“ და სხვა. მიმდინარე ათწლეულის დასაწყისში ოქროსთან დაკავშირებული ოპერაციების კომპრომატები იმდენად გაიზარდა, რომ აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთის საფინანსო ზედამხედველობები, ევროკავშირი იძულებული გახდნენ რაიმე ფორმით რეაგირება მოეხდინათ. მსოფლიო საფინანსო კრიზისის პირველი ტალღის დასრულებისთანავე, უოლ-სტრიტის, ლონდონი სითის, კონტინენტალური ევროპის ხელშეუხებელი ბანკების მიმართ გამოძება დაიწყო ბოროტად გამოყენების ეჭვის საფუძველზე.

დიდი სკანდალი იყო ლიბორის საპროცენტო განაკვეთთან და სავალუტო კურსების მანიპულაციებთან დაკავშირებული საქმეები. გამოტანილი იქნა საკმაოდ მკაცრი ვერდიქტები, ბანკებმა ჯარიმების სახით მილიარდობით დოლარი ან ევრო გადაიხადეს. ოქროსთან დაკავშირებული შესაძლო მაქინაციების გამოძიება ჭიანურდებოდა, მაგრამ საქმე LGF-დეც მივიდა. ექსპერტთა თქმით, ამ შემთხვევაში, „ბოროტად გამოყენებაში“ იგულისხმებოდა არა ფასებით მანიპულაცია, არამედ ის, რომ LGF იყო ინსაიდერული ინფორმაციის მონოპოლიურად მფლობელი იმის შესახებ, თუ როგორი იქნებოდა ოქროს ფასი „გამოსვლისას“.

ფასის გამოვლენის პროცედურა შეიძლება გაგრძელებულიყო რამდენიმე წამიდან დაწყებული რამდენიმე საათით დამთავრებული. თუკი ოქროს ბაზრის მონაწილე საფასე ორიენტირს მიიღებდა კოტირების ოფიციალური გამოცხადებიდან რამდენიმე წამით ადრე, ამით მას დიდძალი ფულის მოგება შეეძლო. განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ ბევრ სპეკულანტს უყვარს „ქაღალდის ოქროები“ (ამ სახის ოქროს ბრუნვა რამდენჯერმე აჭარბებს ბაზარზე ფიზიკური ოქროს ბრუნვას). როგორც მიმომხილველები ვარაუდობენ, ინსაიდით თვითონ როტშილდები შოულობდნენ ფულს მათდამი დაქვემდებარებული სტრუქტურებისთვის ინფორმაციის მიწოდების გზით.

რთული სათქმელია, თუ როგორ განვითარდება ოქროს ბაზარზე მოვლენები. როგორც ექსპერტები ამბობენ, ფასწარმოქმნის ახალი სისტემა მაქსიმალურად გამჭვირვალე აუქციონს გავს, სადაც რაც შეიძლება ბევრ მონაწილეს უშვებენ როგორც ამბობენ, ამ „ფართე ოქროს ფიქსინგის“ მთავარი მონაწილეები ჩინური ბანკები და კომპანიები იქნებიან. თუ ეს მართლაც ასეა, ფასები უნდა გაიზარდოს.
LGF-ის დახურვის კულისებსმიღმა ინფორმაციები ჯერ ცნობილი არ არის, ახლა მხოლოდ ვერსიების გამოთქმაა შესაძლებელი, რომელთაგან ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ის არის, რომ როტშილდების სეიფებში ოქროს გადაქაჩვა დამთავრებულია, აქედან გამომდინარე, ფასების შემცირება მათ აღარ სჭირდებათ. ისინი გახდნენ LGF-ის დახურვის მთავარი ინიციატორები, ლოგიკა კი ასეთია: რაც უფრო მალე დაიხურებოდა LGF, მით ნაკლები შანსი რჩებოდა მის არც თუ სუფთა საქმიანობაში გარკვევის. თუმცა, არსებობს სხვა მოსაზრებაც, რომ მკვეთრად გაიზარდა მაქინაციების შესახებ ინფორმაციის გაჟონვის საშიშროება და LGF-იც საკმაოდ ნაჩქარევად, საგანგებო ვითარებაში დახურეს. რაც არ უნდა გამხდარიყო ლონდინის ოქროს ფიქსინგის დახურვის მიზეზი, იმის ნიშანია, რომ მსოფლიო საფინანსო სისტემა ძალიან დიდი გარდატეხის წინაშეა.

2013 წლის ბოლოს, Bloomberg, მსოფლიოს ოქროს ბაზარს 20 ტრილიონ დოლარად აფასებდა. მსოფლიოს გაერთიანებულმა ოქროსმომპოვებელმა კომპანიებმა (World Gold Council) გასული წლის შედეგებით საინვესტიციო ოქროზე მოთხოვნა შეაფასა 36,83 მილიარდად. ორგანიზაციის ინფორმაციით, 2014 წლისთვის მსოფლიოში ოქროზე მოთხოვნამ 159,7 მილიარდს მიაღწია.