საქართველოს მეცნიერებათა დოქტორები არ ეყოლება, ვინ დევნის მეცნიერებას?

ემზარ ჯგერენაია, სოფიკო სიჭინავა

საქართველოში სამეცნიერო ხარისხების მინიჭების წესის შესახებ, პრეზიდენტმა ახალ დებულებას მოაწერა ხელი, რომელიც მალე იმ რეალობის წინაშე დაგვაყენებს, რომ ქვეყანა ამაოდ იქნება მეცნიერების განვითარების მოლოდინში, ანუ დებულებაში გაჩნდა ისეთი ჩანაწერი, რამაც სადოქტორო დისერტაციების დაცვა ფანტაზიის კუთვნილება გახადა. ეს დებულება სეს-ის ვიწრო ჯგუფმა კულუარული წესით შეიმუშავა. მასში შემავალი საკითხები არც ერთ სხდომაზე, სადაც მსგავსი დოკუმენტები იხილებოდა, არ დაყენებულა. ამ საკითხებზე გვესაუბრება პროფესორი, ლადო პაპავა, რომელიც პროტესტის ნიშნად სეს-ის პრეზიდიუმის წევრობიდან და დარგობრივი სექციის თავმჯდომარეობიდან გადადგა.

ამ ახალ დებულებაში გაჩნდა ჩანაწერები, რომელიც, პრაქტიკულად, შეუძლებელს ხდის სადოქტორო დისერტაციის დაცვების სისტემის არსებობას ეკონომიკაში და არა მარტო ეკონომიკაში, არამედ მეცნიერების მთელ რიგ დარგებში, რადგან ამ დებულების მიხედვით, იმპაქტ-ფაქტორის მქონე ჟურნალში არანაკლებ სამი სტატიისა უნდა იყოს გამოქვეყნებული.

რას ნიშნავს იმპაქტ-ფაქტორი?
ეს არის სისტემა, რომელიც 70-იანი წლებიდან მუშავდება მსოფლიოში. ანუ, ეს არის ისეთი ჟურნალი, სადაც გამოქვეყნებული სტატიების ციტირება სხვა ჟურნალებში ხშირად ხდება. ე.ი. ასეთი ჟურნალი თანამედროვე და მოწინავეა. ეს ამერიკული სისტემაა და, უწინარესად, ინგლისურენოვანზეა საუბარი. წარმოიდგინეთ, საქართველოში როგორი კარგი წერილიც არ უნდა დავწერო, ინგლისურენოვანში, ბუნებრივია, ვერ მოხვდება.

სიტუაცია ასეთია: ჩანაწერი, ზოგადად, ძალიან კარგია. რასაკვირველია, მეცნიერს, თუკი დოქტორობაზე პრეტენზია აქვს, უნდა ჰქონდეს კიდეც ასეთ ჟურნალში (რომელსაც იმპაქტ-ფაქტორი აქვს) სამი სტატია გამოქვეყნებული, მაგრამ არის ერთი სპეციფიკა, რომელიც ჩვენს ეკონომიკურ მეცნიერებას გააჩნია. თუ ავიღებთ იმპაქტ-ფაქტორის ჟურნალების ჩამონათვალს, ვნახავთ, რომ არც ერთი რუსულენოვანი ჟურნალი არ არის ნახსენები. ანუ, რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის, ან სსრკ-ს მეცნიერებათ აკადემიის ძალიან ცნობილი მეცნიერული ჟურნალები ეკონომიკაში, რომელიც, ამავდროულად, ავტორიტეტულია, სიაში მოხვედრილი არ არის. ამას შემდეგი ახსნა აქვს – ჯერ ერთი, ეს ჟურნალები რუსულენოვანია, მათი ისტორია საბჭოთა ეპოქიდან დაიწყო და ეხებოდა სოციალისტურ ეკონომიკას, ამიტომ იქ გამოქვეყნებული სტატიები ციტირებადიც არ იყო. დაინგრა ძველი სისტემა, მაგრამ ათი წელი არ აღმოჩნდა საკმარისი იმისთვის, რომ ეკონომიკურ მეცნიერებაში ჟურნალები იმპაქტ-ფაქტორის რეჟიმში ყოფილიყო შესული. ინტერნეტში იმპაქტ-ფაქტორის ჟურნალებს თუ მოძებნით, ნახავთ, როიმ ეკონომიკური პროფილის ჟურნალები, რომელსაც იმპაქტ-ფაქტორი აქვს, თითქმის არ არის ის ჟურნალები, რომელიც ეხება ტრანზიტულ, გარდამავალი ეკონომიკის პრობლემებს. ეს კი იმით აიხსენება, რომ ამ თვალსაზრისით, ჟურნალები ახალია და მათი ისტორია მხოლოდ 10-12 წელიწადს მოიცავს.

ეკონომიკურ მეცნიერებას თავისი ტრადიცია აქვს და ამ ტრადიციიდან ტრანზიტული პრობლემა ამოვარდნილია, რადგან პრობლემაც ახალია. ამ ფორმალურმა გადაწყვეტილებამ აჩვენა ასეთი რამ – შეიქმნა სავალალო სიტუაცია, რომ შენ თუ ქართველი, ან პროსტკომუნისტური სივრცის ეკონომისტი ხარ, უწინარეს ყოვლისა, ტრანზიტულ პრობლემებზე მუშაობ, სტატიები ამავე პროფილის ჟურნალებში ქვეყნდება. სხვა ჟურნალი ამ ტიპის სტატიას არ მიიღებს. რუსულენოვანი აკადემიური ჟურნალები, როგორიცაა: “Aიი?ნუ ყეიიიიეეე”, “Iე?იააყ ყეიიიიეეა ია?აოია?იაიუო იოიიოაიეე”, “Yეიიიიეეა ე იაოაიაოე?ანეეა იაოიაუ” არ არის მოხვედრილი იმპაქტ-ფაქტორში, რადგან 15-13 წლის წინ სოციალისტურ პრობლემებს ეძღვნებოდა, შემდეგ გადავიდნენ ტრანზიტულზე, ქართულენოვან ჟურნალებზე ხომ საუბარი ზედმეტია.

ახლა, რა მდგომარეობაა ქართველ ეკონომისტებში? სამწუხაროა, მაგრამ საკუთარ თავზე მიხდება საუბარი. პირადად, მივეკუთვნები იმ პიროვნებათა ჯგუფს, რომელსაც 20-ზე მეტი სტატია მაინც აქვს აშშ-ში, ინგლისში, გერმანიაში, თურქეთში, რუსეთში გამოქვეყნებული და როცა ვნახე იმპაქტ-ფაქტორის სია, აღმოჩნდა, რომ იმპაქტ-ფაქტორის მქონე ჟურნალში 1996 წელს ერთი სტატია მაქვს გამოქვეყნებული და მეორე, ახლა 2003 წელს ქვეყნდება. აქედან გამომდინარე, ამ სტანდარტებით დღეს საქართველოში არ იქნებოდა არც ერთი მეცნიერებათა დოქტორი.

კიდევ უფრო სავალალო მდგომარეობა შეიქმნა სადოქტორო დისერტაციის საბჭოსთან დაკავშირებით. დებულებაში ჩაიწერა ასეთი რამ: თუ საბჭოში ახალი წევრი უნდა შეიყვანო, მას, იმპაქტ-ფაქტორის ჟურნალში არანაკლებ ხუთი სტატიის გამოქვეყნება მოეთხოვება.

გამოდის, რომ ასეთი არავინ გვყავს…
ახლა წარმოიდგინეთ, რა მდგომარეობა იქმნება, ვინც გვყავს ძველი წევრი, ის საბჭოში დარჩება, მაგრამ დღეს რომ ვიღაცამ სადოქტორო დაიცვას და ხვალ საბჭო გააძლიეროს, ვეღარ მოხერხდება, რადგან, როგორც გითხარით, მოთხოვნა ასეთია, რომ იმპაქტ-ფაქტორის მქონე ჟურნალში ხუთი სტატია უნდა გამოქვეყნდეს. როგორც მოგახსენეთ, მე ჯერჯერობით ერთადერთი ვარ, ვინც ასეთი ტიპის ჟურნალში მხოლოდ 2 სტატიის გამოქვეყნება მოახერხა. ანუ, რა გამოვიდა? რომ გვეყოლებიან დოქტორები, რომელთაც თავიანთი სადოქტორო დისერტაციები სოცილისტურ პრობლემატიკაზე 60-70-80-იან წლებში აქვთ დაცული. ამის შემდგომ, მათ, ვისაც ტრანზიტულ პრობლემატიკაზე აქვს დისერტაცია დაცული, საბჭოში ვერ შევიყვანთ. ასე რომ, ეს არის დისერტაციების შეფასების ძალიან დიდი ნაბიჯი უკან, რაც ძალიან სავალალოა.

კიდევ ერთი, ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემა – თუ როგორ გაჩნდა ეს ჩანაწერები. მიუხედავად იმისა, რომ ვითვლებოდი სეს-ის პრეზიდიუმის წევრად და დარგობრივი სექციის თავმჯდომარედ, ეს საკითხები არც ერთ სხდომაზე, სადაც მსგავსი დოკუმენტები იხილებოდა, არ დაყენებულა. ყველაფერი ეს კულუარული წესით გაკეთდა, ჩუმად. მე ფაქტის წინაშე დავდექი, ისე, როგორც ნებისმიერი მკითხველი, რომელმაც საჯაროდ მიღებული აქტი ინფორმაციის სხვადასხვა საშუალებებით გაიცნო. აქ უკვე დგება პრინციპული საკითხი: ძალიან ბევრმა ეკონომისტმა ჩათვალა, რომ ამაში მე მიმიძღვის წვლილი, თითქოს დაინტერესებული ვიყო, რომ ქვეყანაში დისერტაციების დაცვა შეწყდეს და მეცნიერებას ასეთი შეზღუდვა ჰქონდეს. მიუხედავად იმისა, რომ გითხარით, ამაში მონაწილეობა არ მიმიღია მეთქი, შეგნებულად არ გადავდგი ნაბიჯი მანამ, სანამ არ შედგებოდა ჩემი შეხვედრა სეს-ის თავმჯდომარესთან. ეს შეხვედრა შედგა და პირველი, რაც გავაკეთე, დავაფიქსირე ჩემი პოზიცია – თუ პრეზიდიუმის წევრი ვარ, რატომ არ უნდა ვიცოდე, რატომ ხდება გადაწყვეტილებების მიღება ზურგს უკან? თუ იმიტომ, რომ ვიღაცას რაღაცაში არ ვჭირდები და არ ვაწყობ, მაშინ ჩემი ადგილი არ არის არც პრეზიდიუმში და არც სეს-ში. ამავე დროს, ისიც ავუხსენი, რა პრობლემის წინაშე დგება მეცნიერება. პირადად, სეს-ის არც ერთი დებულება და არც ერთი ინსტრუქციული წერილი დარღვეული არ მაქვს. პრეზიდიუმის ძალიან ბევრ წევრს არ ჰქონდა წევრობის უფლება, რადგან არღვევდა სეს-ის დებულებას. როდესაც სეს-ის პრეზიდიუმის ვიწრო ჯგუფი ჩაკეტილი წესით იღებს გადაწყვეტილებას და მეცნიერების აზრს არ ითვალისწინებს, ეს ძალიან ცუდია. ამიტომ მივიღე გადაწყვეტილება და დავტოვე განცხადება, რომ ამ დებულების მიღების შემდგომ ვეღარ დავრჩები პრეზიდიუმის წევრად და სექციის თავმჯდომარედ. და არა მარტო ეს, სეს-იდანაც გავდივარ.

ამასთან ერთად, ბატონ გოგი ხარაძესთან მქონდა საუბარი მეცნიერების მომავალზე. მართლაც, მან აღიარა, რომ ასეთი მიდგომით იმპაქტ-ფაქტორთან და სხვა საკითხებისადმი მთლად კარგი ჩანაწერი ვერ გამოუვიდათ. ითქვა, რომ გარკვეული შერბილება იქნება საჭირო, რათა იმპაქტ-ფაქტორის ჩრდილი არ გავრცელდეს ყველა სფეროზე და რუსეთის ვაკ-ის მიერ აღიარებული ჟურნალები იმპაქტ-ფაქტორს გაუთანაბრდეს.

ეს ისევ რუსეთზე მიჯაჭვა გამოდის.
იმპაქტ-ფაქტორი თამაშგარე მდგომარეობაში აყენებს ქართულ ეკონომიკურ მეცნიერებას, მაგრამ რუსეთის ჟურნალების იმპაქტ-ფაქტორთან გათანაბრება შეარბილებს მდგომარეობას. პრეზიდიუმი, ალბათ, მიიღებს ამ გადაწყვეტილებას სხდომაზე, მაგრამ მას იურიდიული ძალა ვერ ექნება, რადგან ამას პრეზიდენტის ბრძანებულებაში ცვლილების შეტანა სჭირდება, რაც სეს-ის კომპეტენციის ფარგლებს სცილდება.

კიდევ ერთხელ გვითხარით, ადამიანმა სადოქტორო რომ დაიცვას, რამდენი სტატია სჭირდება?
ათი სტატია, ნუსხით დამტკიცებული რეფერირებადი და რეცენზირებადი. ათიდან სამი იმპაქტ-ფაქტორის მქონე ჟურნალში უნდა იყოს გამოქვეყნებული.

რაც შეეხება საკანდიდატო დისერტაციის დაცვას, რა შეიცვალა?
რაც შეეხება საკანდიდატოს, არაფერი შეცვლილა.

თქვენი აზრით, საკანდიდატო დისერტაციის დაცვა უნდა დარჩეს თუ არა?
ვფიქრობ, უნდა დარჩეს, რადგან მეცნიერება ჩვენთან ისედაც გაუფასურებულია.

როგორ ხდება ეს პროცესები რუსეთში, ამერიკაში, სხვა ქვეყნებში?
აბსოლუტურად განსხვავებული მეთოდებია. მეცნიერების ის ორგანიზაციული მოდელი, რომელიც არის დასავლეთში, მაგრამ არა გერმანიაში, ითვალისწინებს, იმას, რომ მაგისტრატურის ხარისხი არ არის სამეცნიერო ხარისხი, არამედ აკადემიური, ამის შემდგომ მოდის სამეცნიერო ხარისხი – ფილოსოფიის დოქტორი. დოქტორი ერთი ხარისხია – ერთი დაცვა. რაც შეეხება გერმანიას, კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხთან გათანაბრებული მექანიზმი, იგივე დოცენტი გერმანიაშიც არის. რუსულ სისტემაში არის ორი საფეხური. ჩვენთან რომ ერთსაფეხურიან დაცვაზე გადავიდეთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ძალიან სავალალო მდგომარეობაში ჩავვარდებით. დღეს, ჩვენი ქართული უმაღლესი სკოლა სათანადო განათლებას ვერ იძლევა. ქართველი სტუდენტების სამაგისტრო ნაშრომი, დასავლეთში მცხოვრები სტუდენტების შესრულებულ საკურსო ნაშრომის დონეზეც ვერ იქნება. ჩვენი მაგისტრანტების ნაშრომები არ არის ღრმა, მეცნიერულ დონეზე შესრულებული, აქედან გამომდინარე, მაგისტრატურა საქართველოში საკანდიდატო ნაშრომს ვერ ენაცვლება. ქართველებს მე-19 საუკუნეში მისწრაფება ჰქონდათ თავადაზნაურების ტიტულებისადმი. სოლომონ მეჯღანუაშვილის ფენომენი ამის ნათელი მაგალითია და გნებავთ, ქეთო და კოტეს პრობლემა. დღეს ჩვენ სხვა პრობლემა გვაქვს, თავადის ტიტული აღარ არსებობს, სამაგიეროდ არსებობს პროფესორის წოდება, დოქტორის ხარისხი და თქვენ იცით, რომ ძალიან ბევრი შემთხვევითი ხალხი საქართველოში და არა მარტო ჩვენთან, არამედ მთელ პროსტკომუნისტურ სივრცეში, როგორც კი თანამდებობებას თუ ფულს იშოვის, ცდილობს დოქტორი გახდეს. ყველაფერი ტიტულისთვის სჭირდება, რომ ხალხში თავი მოიწონოს და მერე, ალბათ, საფლავის ქვაზე ლამაზად წააწერონ. აქედან გამომდინარე, სანამ ჩვენთან უმაღლეს სკოლაში ძირფესვიანი რეფორმა არ გატარდება და უმაღლესი განათლების შედეგად არ გვეყოლება მართლაც მაღალინტელექტუალური, მომზადებული სპეციალისტები, ვიდრე სამაგისტრო ნაშრომი მართლაც სამაგისტრო ნაშრომი არ იქნება, მანამდე ორსაფეხურიანი სისტემის შენარჩუნება გამართლებულად მიმაჩნია.

სხვა დარგებში როგორი სიტუაციაა?
ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ იმპაქტ-ფაქტორი ყველა დარგს შეუქმნის პრობლემას. თუ ეკონომიკა ამ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, როგორ ფიქრობთ, სამართალმცოდნეები, ფილოსოფოსები თუ ფსიქოლოგები სხვა მდგომარეობაში იქნება? ფიზიკოსებს და მათემატიკოსებს ეს პრობლემა ნაკლებად შეაწუხებთ, იქიდან გამომდინარე, რომ ამ მხრივ, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები უფრო თავისუფალნი არიან. თუმცა, რუსულ ინტერნეტ-საიტებზე დაფიქსირებულია, რომ სერიოზული პრობლემაა ქიმიაში შექმნილი. ბევრ ამ პროფილის ჟურნალებს იმპაქტ-ფაქტორი არ გააჩნია. ჩანაწერი ასეთია, რომ ისეთ მეცნიერებაში, როგორიცაა: საქართველოს ისტორია, ქართული ენა და ლიტერატურა ასეთი მოთხოვნა არ გავრცელდება, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, ნებისმიერ დარგში პრობლემა შეიქმნება.

იქნებ, იმპაქტ-ფაქტორის მქონე რამდენიმე ჟურნალი დაგვისახელოთ?
“ეკონომიკური ლიტერატურა”, “ამერიკის ეკონომიკური რევიუ,” “ეკონომიკა”, რომელსაც დიდი ბრიტანეთი გამოსცემს. ინტერნეტ-საიტებზე რომ შეხვიდეთ და იმპაქტ-ფაქტორი მისცეთ, ამ ჟურნალებს ამოგიგდებთ.

ამ სიტუაციიდან გამოსავალს რაში ხედავთ?
თუ სეს-ის ხელმძღვანელობა ასეთი კულუარული წესით გააგრძელებს მუშაობას, სასიკეთოს ვერაფერს მივაღწევთ. როგორც ჩანს, სეს-ში მეც ვიღაც-ვიღაცეებს ხელს ვუშლიდი.

თქვენი აზრით, რა მიზნი ჰქონდათ მის ავტორებს?
მესმის, ავტორებს უნდათ, რომ სისტემა გამკაცრდეს და შემთხვევითი ადამიანი არ გაძვრეს. ყველა ამ კრიტერიუმს ვიზიარებ. მართლაც, დოქტორობის თუ პროფესორობის სახელის მაძიებლობა უნდა აღიკვეთოს, მაგრამ ყველა მეცნიერებაში რაღაც ობიექტური რეალობა არსებობს. მიმაჩნია, რომ თუ ეკონომისტი პოსტსაბჭოთა სივრცეში ახერხებს სტატიის გამოქვეყნებას რუსულენოვან, ინგლისურენოვან კარგ ჟურნალში, რომელშიც გამოქვეყნება ადვილი არ არის, მაგრამ თუ ეს ჟურნალები არ შედის იმპაქტ-ფაქტორის ჩამონათვალში, გეკითხებით, სად უნდა გააგზავნოთ სტატია, იქ, სადაც აპრიორი არ მიიღებენ?

რამდენი ჟურნალი შედის იმპაქტ-ფაქტორის ჩამონათვალში და ფასიანია თუ არა გამოქვეყნება?
ფასიანი არსად არის, მათი რიცხვი ორასს აღწევს. ყველა მათგანი ინგლისურენოვანია, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგი შვედეთში გამოდის და ზოგიც იაპონიაში. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, რომ არც ერთი მათგანი არ წერს ტრანზიტულ პრობლემებზე. ტრანზიტულ პრობლემებზე მომუშავე ჟურნალებს იმპაქტ-ფაქტორი თითქმის არ აქვს, არის ასეთი ჟურნალი “Eმერგინგ მარკეტს” ფორმირებადი ბაზრები, შეიძლება განვითარებად ქვეყნებშიც იყოს და პოსტკომუნისტურშიც. ამ ჟურნალს აქვს იმპაქტ-ფაქტორი, მაგრამ ეს უშუალოდ ტრანზიტულ პრობლემებზე მომუშავე ჟურნალი არ არის. ვთქვათ, ამერიკაში გამოდის ამ პრობლემატიკის ჟურნალი, მაგრამ მას იმპაქტ-ფაქტორი არ აქვს.

სესი-დან წამოსვლის გადაწყვეტილება იქიდან გამომდინარეც იქნა მიღებული, რომ ჩემს კოლეგებს ვერ ავუხსნიდი, თუ რატომ გააკეთა სეს-მა ის, რაც არ იყო გამართლებული და პირადად ჩემთვის, მიუღებლად ითვლებოდა.

გამოდის, საქართველოში სადოქტორო დისერტაციებს უნდა დაემშვიდობონ?
ერთი რამ შემიძლია გითხრათ, პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერილ ბრძანებულებაში, რითაც მან დისერტაციების დაცვის დებულება დააამტკიცა, შესატანია ცვლილებები. ვიმედოვნებ, რომ ზეწოლა ყველა დარგიდან იქნება და სეს-ის დღევანდელი ხელმძღვანელობა მიხვდება, რომ ძალიან დიდი შეცდომა დაუშვა.

საინტერესოა, სხვა ქვეყნებში სესი არსებობს თუ არა?
არ არსებობს. ყველა უნივერსიტეტს თავისი დაცვის სისტემა აქვს. ეს არის საკმაოდ დემოკრატიული სისტემა, მაგრამ ყველა უნივესიტეტს თავისი ტრადიცია აქვს. მაგალითად, ჰარვარდში შემთხვევით დისერტაციას ვერ დაიცავ, ასევე მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიურ უნივერსიტეტში, ასევეა ჩიკაგოს უნივერსიტეტში, სადაც ეკონომიკის დარგში ყველაზე მეტი ნობელის პრემიის ლაურეატები მუშაობენ. საქართველოში ასეთი ტრადიციები არ არსებობს. ჩვენს უმაღლეს სასწავლებლებს დაცვის სრული უფლება რომ მისცენ, სრული ქაოსი იქნება. დღეს უამრავი აკადემიკოსი გვყავს და თითქმის ყოველი მეორე რომელიმე აკადემიის წევრია და ყველას რომელიმე კერძო სასწავლებლის დიპლომი მაინც უდევს ჯიბეში. მათ დოქტორების და კანდინტების ანალოგიური დიპლომები ექნებათ. ამიტომ, რაღაც მარეგულირებელი ორგანო, რომელიც ტრანზიტულ პერიოდში ყოველივე ამას დაარეგულირებს, საჭიროა, მაგრამ ის სტილი, რომლითაც სეს-ის ხელმძღვანელობა მუშაობს, ვფიქრობ, მცდარია და სასურველია მალე მიხვდნენ, რომ ასე არ შეიძლება გაგრძელდეს. ამით მხოლოდ იმას გამოიწვევენ, რომ მათ მიმართ არსებული ისედაც ნეგატიური დამოკიდებულება უფრო გამწვავდება.

მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს სესიც და მისი მამობილი ორგანიზაციაც (მოსკოვში), ზუსტად ხალხის იმ კატეგორიას, რომელზედაც თქვენ ბრძანებდით, არ უჭირს დისერტაციების დაცვა, ე.ი. სესი არ არის იმის გარანტი, რომ ის მანკიერებანი, რომელზედაც ვისაუბრეთ, აღიკვეთება.
რასაკვირველია, სესი გარანტი არ არის, მაგრამ იგი სადისერტაციო ნაშრომებთან დაკავშირებით მოთხოვნებს აყალიბებს და, ალბათ, დამერწმუნებით იმაში, რომ ეს ფუნქციები უმაღლეს სასწავლებლებზე რომ გადავიდეს, მოთხოვნები ბევრად დაბალ დონეზე იქნება. პრაქტიკულად, დისერტაციის დაცვა არანაირი პრობლემა არ იქნება.

მოდით, პრობლემას სხვა კუთხით შევხედოთ, რადგან ჩვენ ვერ ვაჩერებთ ამ ყალბ დისერტაციებს და ყალბ მეცნიერებას, ვისაც სურვილი აქვს ყველამ დაიცვას დისერტაცია და მერე გამოჩნდება, ვინ არის კარგი დოქტორი და ვინ – ცუდი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, რამდენი ბარიერიც არ უნდა შევქმნათ, ძლიერთა ამა ქვეყნისათა მისი შემოვლის გზების მოძიება არ გაუჭირდებათ. სხვებს კი, სტიმულს დავუკარგავთ.
რაც თქვენ ბრძანეთ, სრულიად ჯდება საბაზრო ეკონომიკის იდეოლოგიაში. ალბათ, ადრე თუ გვიან ამ გზას მეცნიერებაშიც დავადგებით. უბრალოდ, აქ ერთი მომენტია: ჩვენ განათლების სისტემაში ამ გზას დავადექით. კარგად იცით, რომ არაერთი წარმატებული უმაღლესი სასწავლებელი შემიძლია დაგისახელოთ, მაგრამ ეს ერთეულებია. ამ დროს, მასობრივად გვაქვს ის უმაღლესი სასწავლებლები, სახელმწიფო და მათ შორის, კერძოც, რომელთა სწავლის დონეც ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. ამიტომ უმაღლესმა სასწავლებლებმა დაკარგეს თავისი ფუნქცია, რომ უმაღლესი კვალიფიკაციის კადრები მოამზადოს. მესმის, რომ პროფერსორ-მასწავლებლებს ხელფასი არ აქვთ, ჟურნალებს ვერ იწერენ, რათა თანამედროვე მიღწევებს გაეცნონ. კომპიუტერი რომც ჰქონდეთ, შუქი არ აქვთ, ორივე რომც ჰქონდეთ, ინტერნეტში ვერ შედიან, რადგან ინტერნეტის მომსახურებისთვის გადასახდელი თანხა არ აქვთ და ა.შ. ასეთ სიტუაციაში რომელ მეცნიერებაზე და სწავლებაზე შეიძლება იყოს საუბარი, მაგრამ გარკვეულ ეტაპზე, მეცნიერებაში გარკვეული სტანდარტები უნდა იყოს შენარჩუნებული. ჩემი სეს-ის წევრობის და სექციის თავმჯდომარეობის განმავლობაში პლაგიატობაში რამდენიმე სადოქტორო-სადისერტაციო ნაშრომი ვამხილეთ, ამ ხალხს დისერტაცია არ დავაცვევინეთ. ღრმად ვარ დარწმენებული, რომ არ ყოფილიყო სეს-ის ეს მექანიზმი, ჩემი და ჩემი კოლეგების პრინციპული დამოკიდებულება, დღეს ისინი ყველა დოქტორები იქნებოდნენ. შორს არ წავალ და გეტყვით, რომ ამ რამდენიმე ხნის წინ, უნივერსიტეტის რამდენიმე წამყვანი პროფესორი ვამხილეთ პლაგიატობაში. ბოლომდე პრინციპულები რომ ვიყოთ, ასეთი ხალხი საერთოდ არ უნდა იყოს სამეცნიერო ატესტაციაში. მე არ მინდა ისე გამომივიდეს, თითქოს ჩემი იძულებითი ნაბიჯი, რომელიც გადავდგი, ანუ ჩემი სეს-იდან წამოსვლა, ამ ხალხის ბრძოლის შედეგი იყოს, მაგრამ არც უამისობაა. ფაქტობრივად, როცა სეს-ის პრეზიდიუმის პატარა ჯგუფი რაღაცას აკეთებს და პრეზიდიუმის სხვა წევრებს ამას არ აცნობს, კიდევ ვიმეორებ, ეს ჩემთვის მიუღებელია.

არის თუ არა საქართველოში ნებისმიერ დარგში მეცნიერი, რომელსაც მსოფლიო აღიარება აქვს?
სხვა სფეროებს დეტალურად არ ვიცნობ, მაგრამ თუ გადავხედავთ ინფორმაციის მასობრიოვ საშუალებებს, ვნახავთ, რომ ქართულ არქეოლოგიაში კიდევ ერთხელ უნიკალური აღმოჩენა გაკეთდა. არქეოლოგებმა საქართველოს სახელი მსოფლიო დონეზე გაიტანეს. გამიგია რამდენიმე ფიზიკოსის სახელი და გვარი, რომლებმაც საბაზო ფუნდამენტური განათლება საქართველოში მიიღეს და დღეს წამყვან სამეცნიერო ცენტრებში მოღვაწეობენ და ასე ვთქვათ, თავისი ქართველობით და საქართველოში მიღებული განათლებით ჩვენს სკოლებს ერთგვარ რეკლამირებას უკეთებენ. დანარჩენი რა გითხრათ, როცა მეცნიერს ფული, ჟურნალი, ინტერნეტი არ აქვს, ძნელია რამე მოსთხოვო. ისინი ჩემს მიერ გაკრიტიკებულ კერძო უმაღლეს სასწავლებლებში ენაგადმოგდებულები დარბიან, ლექციებს კითხულობენ, რომ ოჯახების გამოსაკვებად იქნებ ერთი-ორი კაპიკი იშოვონ.

ქვეყანაში შექმნილი მძიმე სიტუაცია განაპირობებს იმასაც, რომ ძალიან რთულია ხუთი წელი უნივერსიტეტში ისწავლო, ასპირანტურაში – სამი წელი, მერე დისერტაციაზე იმუშავო, საკანდიდატო დისერტაცია დაიცვა. ყოველივე ამას 10 წელი სჭირდება, ამ ხნის მანძილზე ვიღაცამ უნდა შეგინახოს. მთავარი ის არის, რომ ვთქვათ, გახდი კანდიდატი, დოცენტი ან დოქტორი, მაგრამ ასპარეზი მაინც არ არის. იმ დოქტორს, რომელიც დისერტაციას ჩიკაგოში იცავს, მინიმუმ ათი ათასი დოლარი აქვს ხელფასი.
მსოფლიოში მეცნიერებს ასეთი მაღალი ხელფასი არა, მაგრამ დასახელებული თანხის ნახევარი მაინც აქვთ. მდიდრები არასოდეს არიან, თუმცა, საშუალო ფენაში კარგად ცხოვრობენ. მათზე ვსაუბრობ, ვინც უნივერსიტეტებში პროფესორებად რჩებიან. თუმცა, მაღალი რანგის უნივერსიტეტებში ხელფასებიც, შესაბამისად მაღალია. ხელფასი ათი ათასი რომ გქონდეთ, საერთაშორისო ორგანიზაციაში უნდა მუშაობდეთ, ვთქვათ, მსოფლიო ბანკში, ან სავალუტო ფონდში და თან, კარგი თანამდებობა უნდა გეკავოთ.
– ჩვენს სიტუაციაში, ალბათ, ფანატი უნდა იყოს ადამიანი და გადაწყვიტოს, რომ თავი მეცნიერებას უძღვნას, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მას კვლევის სურვილი არ ექნება.
– ორი ტენდენციაა: პირველი, რასაც თქვენ ბრძანებთ, რომ ადამიანი არის ფანატი და მუშაობის სურვილი აქვს, ხოლო მისი შესაძლებლობები, როგორც ცხოვრებაში, ასევე სამეცნიერო წრებრუნვაში ჩართვისა – შეზღუდულია, რაც გულდასაწვეტია, მაგრამ ამავე დროს, არის ძალიან ბევრი შემთხვევითი ხალხი. ყველამ თავის გულში ჩაიხედოს, რამდენი შემთხვევა ყოფილა, როცა ვინმე დისერტაციას იცავს, ნაშრომში ჩაიხედავ, თითქოს ტექსტი რაღაცას ჰგავს, მაგრამ ყველამ იცის, რომ ის მისი დაწერილი არ არის და წაკითხულიც კი არა აქვს. ისიც ხომ კარგადაა ცნობილი, დაახლოებით 3000 ათასი დოლარია საჭირო, რომ საკანდიდატო დისერტაცია ვინმემ დაგიწეროთ, ხოლო სადოქტოროს ფასი 5000 დოლარს არ აღემატება. პროკურორი არ გახლავართ და არც გამომძიებელი მეექვსე განყოფილებიდან, რომ ვინმეს ხელი დავადო, მაგრამ ყველამ ვიცით – ეს ასეა. განსაკუთრებით ამ ბოლო პერიოდში, დისერტაცია ისეთმა ხალხმა დაიცვა, რომელთაც მეტყველება არ შეუძლია და ერთ წინადადებას გამართულად ვერ დაწერს, ეკონომიკაში განათლებაზე კი, რა მოგახსენოთ. სამაგიეროდ, დიდი ფინანსური შესაძლებლობები აქვთ.

რაში ხედავთ გამოსავალს?
ვფიქრობ, სესი როგორც ინსტიტუტი 4-5 წელი ჯერ კიდევ საჭიროა, უბრალოდ, მისი მუშაობა სხვა პრინციპით უნდა მიმდინარეობდეს. იგი გარკვეულ სტანდარტებს და მოთხოვნებს უნდა აყალიბებდეს, სეს-ის გადაწყვეტილება, რომ ჟურნალი საერთაშორისო ბრუნვაში და რეფერირებადი იყოს, თავისთავად ხომ კარგი გადაწყვეტილებაა? რამდენმა ქართულმა ჟურნალმა, რომელსაც ამის შესახებ არც უფიქრია ამ მიმართულებით მუშაობა დაიწყო. მაქსიმუმ ერთი წლის განმავლობაში, თითქმის ყველა ეკონომიკური განხრის ჟურნალის რეფერირება ხდება, სესი ქართული სამეცნიერო საზოგადოებისადმი და სამეცნიერო პერიოდიკისადმი, სწორედ ასეთი რეალისტური ამოცანების დამსმელი უნდა იყოს და არავითარ შემთხვევაში ისეთის, როგორი არარეალურიც არის იმპაქტ-ფაქტორი.

როგორ ფიქრობთ, უახლოეს მომავალში შეცვლება თუ არა სიტუაცია?
ვფიქრობ, სეს-ის დღევანდელ ხელმძღვანელობას ეყოფა ის სიბრძნე, მიხვდეს, რომ სერიოზული შეცდომები აქვს დაშვებული, არა მხოლოდ დებულების მომზადებაში.
ვფიქრობ, თემა ბევრად უფრო ვრცელია, სცდება ეკონომიკური მეცნიერების პრობლემას. იგი ყველა დარგს ეხება და მიმაჩნია, რომ ყველა დარგის წარმომადგენლებმა რეაგირება ერთობლივად უნდა მოახდინონ. გეტყვით მეორე გზასაც, რომელიც საქართველოში გამოიკვეთა და რასაც ნამდვილად არ მივესალმები. არ ვიცი, რამდენად ხართ საქმის კურსში, მაგრამ ფსევდო-აკადემიკოსებმა და რაღაც ჯგუფებმა შექმნეს ასევე, რაღაც, ფსევდო-საბჭოები, სადაც დისერტაციებს აცვევინებენ. ისინი არსად არიან რეგისტირებულნი, თუმცა, ტიპოგრაფიულად დიპლომის დაბეჭდვა რა პრობლემაა? ფულს თუ გადაიხდით, გნებავთ, ოქროს ასოებიან, გნებავთ, მოვარაყებულ ან პლატინის ჩარჩოში ჩასმულ დიპლომს მოგართმევენ, მაგრამ ამ დისერტაციებს არანაირი აღიარება არ აქვს. ასეთი გაუმართლებელი შეზღუდვები, უწინარეს ყოვლისა, ფსევდო-საბჭოების მომრავლებას შეუწყობს ხელს.

რაც შეეხება მეცნიერულ პრობლემატიკას, საინტერესო არ არის ვინ გადაწყვეტს მას, ასპირანტი, კანდიდატი, დოქტორი თუ მსოფლიო სახელის მქონე პროფესორი. მთავარია, ვიღაცამ გადაწყვიტოს. აქედან გამომდინარე, ეს ტიტულები, ხარისხრები, ადამიანებს, ჩვენ გვჭირდება, იმიტომ, რომ ეს არის ჩვენი საზოგადოებრივი აღიარება. რა დონეზეც არის მსოფლიოში საქართველო აღიარებული, ასევეა საქართველოს მეცნიერებაც. ამიტომ სესი, როგორც სტრუქტურა, გარკვეული შუქურა უნდა იყოს, ისეთი გზამკვლევი, რომელმაც საქართველოში კარგი, რეალისტური სტანდარტები დანერგოს, რათა ქართული მეცნიერება ნელ-ნელა საერთაშორისო სტანდარტებს დაუახლოვდეს. თუ ასე არ მოხდა, ყოველთვის ჩამორჩენილები ვიქნებით.