სამეწარმეო ქსელები და მათი გავლენა თანამედროვე ეკონომიკაზე

ავტორის სტილი დაცულია

მარიამი მანუკოვი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
III კურსის სტუდენტი
marimanukova24@gmail.com

ანოტაცია

ბოლო ათწლეულის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა და გრძელდება დსთ-ს ქვეყნების მოქალაქეების ქცევასა და ცნობიერებაში. ისინი, უპირველეს ყოვლისა, გამოწვეულია საზოგადოების განვითარების განსხვავებულ სისტემაზე გადასვლით, რომელიც აგებულია საბაზრო ურთიერთობების დანერგვაზე და სამეწარმეო საქმიანობის აღორძინებაზე. ამავდროულად, მნიშვნელოვანი ხდება ადამიანების ურთიერთობა და ქცევა სამეწარმეო საქმიანობაში მათი მონაწილეობის სხვადასხვა დონეზე: მეწარმეებსა და თანამშრომლებს, მეწარმეებსა და სახელმწიფო უწყებებს, მეწარმეებსა და უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებს შორის და ა.შ.

ეკონომიკაში, ქსელი გაგებულია, როგორც ერთ ტექნოლოგიურ პროცესში მონაწილეთა ურთიერთდამოკიდებულების რეგულირების საშუალება (განსხვავებული მათი საქმიანობის კოორდინაციისგან ბაზრის მექანიზმების გამოყენებით), რომელიც ეფუძნება კოოპერატიულ „თამაშს“ და სპეციალურ ურთიერთობებს. გარკვეულ ტერიტორიაზე მეწარმეების, სახელმწიფო ორგანოების, ბიზნეს სუბიექტების ძალისხმევის გაერთიანება მნიშვნელოვან უპირატესობას იძლევა კონკურენციისა და წარმოებისა და ბაზრის პროცესების რაციონალიზაციისას. ძალისხმევის ასეთი გაერთიანება ზოგიერთ ქვეყანაში საკმაოდ ეფექტური აღმოჩნდა რეგიონების, ზოგჯერ კი ეროვნული სისტემების ეკონომიკური განვითარების პროგრამების განხორციელების თვალსაზრისით.

აქედან გამომდინარე, სამეწარმეო ქსელების როლი ამა თუ იმ ქვეყნის ეკონომიკაში საკმაოდ მნიშვნელოვანია, რაზედაც სწორედ ამ სტატიაში ვისუბრებ.

Annotation

Significant changes have taken place in the last decade and continue in the behavior and consciousness of the citizens of the CIS countries. They are primarily due to the transition to a different system of community development, built on the introduction of market relations and the revival of entrepreneurial activity. At the same time, the relationship and behavior of people at different levels of their participation in entrepreneurial activities becomes important: between entrepreneurs and employees, entrepreneurs and government agencies, entrepreneurs and higher education institutions, etc.

In economics, networking is understood as a means of regulating the interdependence of participants in a single technological process (as opposed to coordinating their activities using market mechanisms) based on cooperative “play” and special relationships. Combining the efforts of entrepreneurs, government agencies, and business entities in a given area provides a significant advantage in streamlining competition and production and market processes. Such a combination of efforts has proved quite effective in some countries in terms of implementing economic development programs in the regions and sometimes in national systems.

Therefore, the role of entrepreneurial networks in the economy of this or that country is quite important, which I will talk about in this article.

სამეწარმეო ქსელების არსი და მათი ფორმირება

ფირმებს შეუძლიათ შეამცირონ გარე გარემოს გაურკვევლობა კონტრაქტების გარდა, ურთიერთქმედების ისეთი ფორმის გამოყენებით, როგორიცაა სამეწარმეო ქსელები. სამეწარმეო ქსელები არის ორგანიზაციათა ჯგუფი, რომელიც მონაწილეობს კონკრეტულ ბაზარზე, გაერთიანებული რესურსების ეფექტური გამოყენებისთვის და კონკრეტული უპირატესობებით სამეწარმეო პროექტების ერთობლივი განხორციელებისთვის. უპირატესად ჰორიზონტალური კავშირებისა და სპეციალიზაციისა და კომპლემენტარობის მექანიზმების გამოყენებით, ისინი იღებენ დამატებით შესაძლებლობებს უკეთესი შედეგების მისაღწევად. აღსანიშნავია ისიც, რომ სამეწარმეო ქსელი აერთიანებს ქსელური პარტნიორების ნაკრებს. ქსელური პარტნიორები არიან ორგანიზაციები, რომლებიც ქმნიან სამეწარმეო სტრატეგიას ქსელური მიდგომის დებულებებზე დაყრდნობით და იმ სამეწარმეო ქსელების ფუნქციონირების პრინციპების შესაბამისად, რომელთა წევრებიც არიან ისინი. ქსელში არსებული ურთიერთობები განსხვავდება ჩვეულებრივი საბაზრო ტრანზაქციებისგან იმით, რომ მათ მხარს უჭერენ არა კანონის ძალები, არამედ მორალური და ეთიკური ნორმები, ნდობისა და ინტერესების ურთიერთობები.

სამეწარმეო ქსელს, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა ქსელურ ფორმირებას, ახასიათებს შემდეგი ნიშნები:

• ერთიანი მიზანი;
• მკაფიო შიდა სტრუქტურა;
• სტრუქტურული ელემენტების ურთიერთდაკავშირების მაღალი ხარისხი;
• ურთიერთობა გარე გარემოსთან.

სამეწარმეო ქსელების გამორჩეული თვისებაა სამეწარმეო მიზნის ორიენტაცია. ისინი ყოველთვის მიმართულია ბაზრის მართვის პრობლემების გადაჭრაზე სამეწარმეო ინიციატივების გააქტიურების, მოქნილობის, სტრატეგიული მანევრირებისა და ინოვაციების მუდმივობის საფუძველზე. სამეწარმეო ქსელებში შემავალი სამეწარმეო სტრუქტურები ინარჩუნებენ ავტონომიას, მაგრამ შესვლის გზით აქტიურდება ახალი მენეჯმენტის იდეებისა და გადაწყვეტილებების გაჩენა და სუსტდება ორგანიზაციული და შიდაკომპანიების დაქვემდებარების შემაკავებელი გავლენა.

სამეწარმეო ქსელების ფორმირებისა და ფუნქციონირების ძირითადი პრინციპებია:

• ბიზნეს ქსელში ყველა მონაწილის დაინტერესების პრინციპის დანერგვის აუცილებლობა;
• ორგანიზაციის ინტეგრაციული საქმიანობის ინოვაციურად განხილვა;
• წარმოების საშუალებების ახალი ტიპის კოორდინაციის აუცილებლობა, რომელიც სცილდება ერთი ბიზნეს სუბიექტის ფარგლებს;
• ბიზნეს ქსელში ინტეგრირებული ქცევის შესაძლებლობების გათვალისწინება ფუნქციების ნაწილის მფლობელიდან პროფესიონალ მენეჯერებზე გადაცემისთვის;
• სამეწარმეო ქსელში შესვლის გამოყენება გარე გარემოსთან ურთიერთობის უფრო ეფექტური რეგულირებისთვის;
• სამეწარმეო ქსელის შესაძლებლობების გამოყენება შრომის დანაწილების, სპეციალიზაციის, როგორც საწარმოო პროცესის, ასევე ბიზნეს სუბიექტებში მიმდინარე მართვის პროცესების თანამშრომლობისათვის. [1]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შესაძლებელია სამეწარმეო ქსელების შექმნის დონეების კლასიფიცირება, რაც ნაჩვენებია ცხრილზე 1. ცხრილიდან ჩანს, რომ სამეწარმეო ქსელები შეიძლება იყოს სამი დონის: ბიზნესის, ინდუსტრიის და საერთაშორისო. მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ სასტუმროების ქსელები, რომლებმაც მსოფლიოში გაჩენა დაიწყეს მე-20 საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში. მომხმარებელთა შორის ყველაზე პოპულარულია ქსელური სასტუმროები, რადგან ცნობილი ბრენდის მიღმა ყოველთვის დგას საიმედოობის, კომფორტისა და მაღალი კლასის სერვისის გარანტია.

ცხრილი 1. სამეწარმეო ქსელების შექმნის დონეების კლასიფიკაცია

წყარო: www.fundamental-research.ru

აქედან გამომდინარე, სამეწარმეო ქსელების ფორმირების პროცესი მოიცავს მენეჯმენტის გადაწყვეტილებებისა და მოქმედებების ერთობლიობას მათი განხორციელებისთვის, რის შედეგადაც რამდენიმე ბიზნეს ერთეული იწყებს ფუნქციონირებას, როგორც ქსელის პარტნიორები. სამეწარმეო ქსელის ჩამოყალიბების პროცესი მოიცავს შემდეგ ძირითად ეტაპებს:

1. ბიზნეს ერთეულის პრობლემების იდენტიფიცირება და მათი გადაჭრის შესაძლებლობების შექმნა ქსელური პარტნიორობის ფარგლებში;
2. ბიზნეს ქსელში შესვლის მიზნების ფორმულირება;
3. ქსელის პარტნიორების (ან სამეწარმეო ქსელის) შერჩევა: რომელთა მიზნები თავსებადი ან ადეკვატურია, რომელთა პარამეტრები უზრუნველყოფს ბიზნეს ერთეულების ეფექტურ თანამშრომლობას და ურთიერთქმედებას;
4. ჩამოყალიბებული სამეწარმეო ქსელის სტრუქტურისა და ურთიერთქმედების მეთოდების დასაბუთება, მენეჯმენტის საერთო გადაწყვეტილებების შემუშავება და განხორციელება (მართვა და თანამშრომლობა).

ზემოაღნიშნული ახასიათებს სამეწარმეო ქსელების ფორმირების ტიპებსა და პრინციპებს, რაც არის მათი ფუნქციონირებისა და განვითარების საფუძველი მსოფლიო ქვეყნების თანამედროვე ეკონომიკაში. [2]

სამეწარმეო ქსელების როლი ეკონომიკასა და ბიზნესში

დღესდღეობით მსოფლიო საზოგადოებაში გაჩნდა ახალი ტენდენცია “სამეწარმეო ქსელების შექმნა და განვითარება” – ეს არის ფირმების ახალი მიდგომა სხვადასხვა პრობლემის გადასაჭრელად მსოფლიო ეკონომიკის, ბაზრებისა და ტექნოლოგიების სწრაფი განვითარებისა და ახალი მაღალტექნოლოგიური პროდუქტები გაჩენისას თანამედროვე ეკონომიკაში ინტეგრირებული გადაწყვეტილებების გაუმჯობესების მიზნით, ბაზარზე არსებული მაღალი რისკის გათვალისწინებით.

შერწყმისას ქონებრივი კავშირები მნიშვნელოვან როლს თამაშობს, თუმცა, სამეწარმეო სტრუქტურები შეიძლება დაჯგუფდეს ამ კავშირებზე დაყრდნობის გარეშე, რითაც ჩამოყალიბდეს სამეწარმეო ქსელი, რომელიც აერთიანებს ბაზრის ელემენტებს და მოქმედებების იერარქიულ კოორდინაციას. მასში წინა პლანზე მოდის კოოპერატიული და საინფორმაციო კავშირები, ხოლო ქონებრივი კავშირები შეიძლება წარმოდგენილი იყოს კაპიტალის მონაწილეობის სახით. სწორედ ამიტომ, სამეწარმეო ქსელების ჩამოყალიბება დაკავშირებულია სამეწარმეო სისტემის სუბიექტების ინტეგრაციულ ქცევასთან. [3]

ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ქსელური ასოციაციების სფეროში სტანდარტიზებული წესების არარსებობა იწვევს იმ ფაქტს, რომ ყველა გამოკვლეულ და განვითარებად ბიზნეს ქსელს აქვს ინდივიდუალური და უნიკალური ხასიათი. პროდუქტის წარმოებაში განვითარებისა და ქცევის ზოგადი მიმართულებების მიუხედავად, თითოეული რეგიონის უნიკალურობა იწვევს სხვადასხვა საბოლოო შედეგებს.

ქსელები მეწარმეებს საშუალებას აძლევს ისარგებლონ ვერტიკალური ინტეგრაციით და ამავე დროს შეინარჩუნონ მოქნილი სტრუქტურის უპირატესობები, რომელიც კარგად ადაპტირდება გარე გარემოში ცვლილებებთან. ამასთანავე, სამეწარმეო ქსელები ეფუძნება გამოცდილების გაცვლას და ერთობლივ კვლევას, რაც ქმნის უამრავ სარგებელს:

• არსებული გამოცდილების გამოყენებით ინოვაციური განვითარების რისკის შემცირება;
• კაპიტალური ხარჯების დისპერსია, საინვესტიციო პორტფელების ფორმირება;
• თანამშრომლობის საერთაშორისო ფორმებში ინოვაციური განვითარების შიდა რეგულირების შეზღუდვების დაძლევა;
• დამატებითი ტექნოლოგიებისა და პატენტების გაცვლა;
• ეკონომია სამუშაოს მასშტაბით;
• კონკურენციის ხარჯების შერბილება.

აქედან გამომდინარე, სამეწარმეო ქსელების სპეციფიკური უპირატესობები  მოიცავს: ფირმისთვის საჭირო ახალი ინფორმაციის სწრაფ გავრცელებას და შექმნას, ინოვაციების გამოყენებას და რისკების განაწილებას ქსელებში მონაწილეებს შორის. დღეს, ქსელური ურთიერთობები შესაძლებელს ხდის მათი მონაწილეების გაერთიანებას ერთ ტექნოლოგიურ კომპლექსში, რითაც მათ შეუძლიათ მიიღონ დამატებითი ღირებულება რამდენიმე საწარმოში ინოვაციების ერთობლივი გამოყენებით. საწარმოთა ჯგუფის ძალისხმევის გაერთიანება ინოვაციების განვითარებაში ამცირებს თითოეული მონაწილის ხარჯებს მათ დაფინანსებაზე. [2]

სტატისტიკური ინფორმაცია სამეწარმეო ქსელების შესახებ

სამეწარმეო ქსელები ავითარებენ პროფესიულ ურთიერთობებს პარტნიორობის და კარიერული შესაძლებლობების და სხვათა შესაქმნელად. ტრადიციულად, ეს პროცესი ხდება პირადად სავაჭრო გამოფენებისა და სხვა პირისპირი ღონისძიებების საშუალებით. თუმცა, ბევრი ქსელის შესაძლებლობა ვირტუალური გახდა COVID-19-ის გამო. საპრეზენტაციო ნაშრომის ამ ნაწილში განვიხილავ სამწარმეო ქსელების სტატისტიკას, რომელიც დაგეხმარება უკეთ გავაანალიზოთ თუ როგორ მოქმედებენ სამეწარმეო ქსელები ეკონომიკასა და ბიზნესზე, რაზეც უკვე გვქონდა საუბარი.

სამეწარმეო ქსელების სტატისტიკა იძლევა საერთო სურათს იმის შესახებ, თუ რა შედეგი მოაქვს სამეწარმეო ქსელებში შერწყმას მეწამეებისათვის. ამ მონაცემებიდან ზოგიერთი ასევე აჩვენებს ქსელების შედეგად შექმნილ შესაძლებლობებს და იმას, თუ როგორ აფასებენ მათ მეწარმეები. განვიხილოთ რამდენიმე სტატისტიკური ფაქტი 2022 წლის იანვარი-აპრილის მონაცემებზე დაყრდნობით.

• სამწარმეო ქსელების საშუალებით მიღებული კლიენტებისთვის დახურვის კოეფიციენტი არის 40%;
• სავაჭრო გამოფენების დამსწრეთა 64% არ არის გამოფენილი ბიზნესის ამჟამინდელი მომხმარებელი;
• ვაკანსიების 85% ივსება პროფესიონალური და პირადი სამეწარმეო ქსელის საშუალებით;
• მეწარმეებს 24%-ით მეტი შანსი აქვთ მოიპოვონ ახალი მომხმარებლები პირადი სამეწარმეო ქსელის საშუალებით, ვიდრე ონლაინ;
• აღმასრულებლები ამბობენ, რომ ისინი დაკარგავენ თავიანთი ბიზნესის 28%-ს, თუ შეწყვეტენ სამეწარმეო ქსელებს;
• მცირე ბიზნესის მფლობელების უმეტესობა 70%-ით ონლაინ ახორციელებს ქსელურ კავშირებს;
• B2B ბიზნესების 96% აღნიშნავს, რომ იყენებს LinkedIn-ს სამეწარმეო ქსელებში და ლიდერებთან დასაკავშირებლად; [4]

საინტესეოა განვიხილოთ, თუ სად ფორმირდება მსოფლიო სამეწარმეო ქსელების უმეტესობა 2022 წლის იანვარი-აპრილის მონაცემებით. ეს ნაჩვენებია დიაგრამაზე 1. დიაგრამიდან 1 ჩანს, რომ ამჟამინდელი მდგომარეობით სამეწარმეო ქსელების უმრავლესობა, კერძოდ მათი 70% ყალიბდება ონლაინ (სოციალური მედიის საშუალებით), რაც ზემოაღნიშნულ სტატისტიკურ ფაქტებშიც იყო აღნიშნული. სამეწარმეო ქსელების ფორმირების მხრივ მნიშვნელოვანია აგრეთვე წვეულებები/საზოგადოებრივი ღონისძიებები, სადაც ხშირად მიმდინარეობს მოლაპარაკებები ქსელური ურთიერთობების წამოწყებაზე – მსოფლიო სამეწარმეო ქსელების 51% სოწრედ აქ ფორმირდება. მესამე ადგილზეა ბარები და რესტორნები. მსოფლიო სამეწარმეო ქსელები ასევე ყალიბდება საერთაშორისო, ეროვნული და ადგილობრივი კონფერენციებისა და ყოველდღიური მგზავრობისას, ასევე თვითმფრინავებსა და სპორტ-დარბაზებში.

დიარამა 1. მსოფლიო სამეწარმეო ქსელების ფორმირების ადგილები 2022 წლის იანვარი-აპრილის მონაცემებით

წყარო: www.fitsmallbusiness.com

და ბოლოს, განვიხილოთ ცხრილი 2, რომელიც გვიჩვენებს სამეწარმეო ქსელების პროცენტულ განაწილებას საწყის ეტაპსა და ოპერატიულ ეტაპზე (2021 წლის მონაცემებით). ცხრილიდან ჩანს, რომ ზოგიერთი სამეწარმეო ქსელის პროცენტული წილი ოპერატიულ ეტაპზე, საწყისთან შედარებით გაიზარდა, ზოგის კი – შემცირდა, რაც განაპირობა სხვადასხვა ფაქტორმა, მათ შორის COVID-19 პანდემიამ. თუმცა მიუხედავად ამისა, როგორც საწყის, ისე ოპერატიულ ეტაპზეც ყველაზე დიდი წილი უკავია კერძო ქსელს – 2021 წლის მონცემებით 61,2%. ხოლო ყველაზე მცირე წილი ორივე ეტაპზე უკავია ტრანსნაციონალურ ქსელს – 2021 წლის მონაცემებით 2,6%,

ცხრილი  2. სამეწარმეო ქსელების პროცენტული განაწილება საწყის ეტაპსა და ოპერატიულ ეტაპზე (2021 წლის მონაცემებით)

წყარო: www.researchgate.net

დასკვნა

აქედან გამომდინარე, სტატიიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სამეწარმეო ქსელები უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებენ მსოფლიო ეკონომიკის განითარებაში. ჩვენი ანალიზი სამი დასკვნის სახით შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ:

1. ფირმების უმეტესობა ერთიანდება სამეწარმეო ქსელში კონკურენტუნარიანობის გაზრდის მიზნით. ეს მიზანშეწონილია მხოლოდ ინდივიდუალობის შენარჩუნებისას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ფირმამ შეიძლება იგნორირება გაუკეთოს მის ინტერესებს ქსელის სხვა მონაწილეების გულისთვის.
2. ბიზნეს ერთეულების სამეწარმეო ქსელებში შესვლის მთავარი მიზეზი არის პრობლემების არსებობა, რომელთა გადაჭრაც ყველაზე ეფექტურად შეიძლება ქსელის პარტნიორებთან ერთად.
3. სამეწარმეო ქსელში შესვლისას თითოეული ბიზნეს ერთეული ავლენს თავის ეკონომიკურ პოტენციალს, აქტიურდება მენეჯმენტის ახალი იდეებისა და გადაწყვეტილებების გაჩენა და სამეწარმეო ქსელში მიიღწევა სინერგიული ეფექტი ქსელში მონაწილეთა ყველა რესურსის გაერთიანებით.

და ბოლოს უნდა ითქვას ისიც, რომ სამეწარმეო ქსელები ყოველთვის იყო და იქნება მნიშვნელოვანი აქტივობა პროფესიული ურთიერთობებისა და პარტნიორობის შესაძლებლობების შესაქმნელად. ერთადერთი, რაც შეიცვლება, რაც დადასტურებულია სამეწარმეო ქსელების სტატისტიკით, არის ის, თუ სად და როგორ დაუკავშირდებიან მეწარმეები ერთმანეთს. უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ საქართველოში ამ ეტაპზე სამეწარმეო ქსელები განვითარებული არ არის, თუმცა ამ მიმართულებით იგეგმება გარკვეული ღონისძიებები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Библотекарь.Ру. Основы предпринимательской деятельности. Что такое предпринимательские сети
2. Wapstroy. სამეწარმეო ქსელის გამოყენება. სამეწარმეო ქსელების ფორმირების საფუძვლები. სამეწარმეო ქსელები, ალიანსები
3. Научный журнал „Фундаментальные исследования“. СТРАТЕГИЧЕСКОЕ ПАРТНЕРСТВО ЗАИНТЕРЕСОВАННЫХ СТОРОН: ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКИЕ СЕТИ
4. FitSmallBusiness. 12 Business Networking Statistics to Generate New Opportunities in 2022
5. www.researchgate.net
6. www.fundamental-research.ru
7. www.fitsmallbusiness.com