მედია, როგორც ბიზნესი

თამარ აბაშმაძე

ნებისმიერი მედია-კომპანია ფუძნდება აუდიტორიაზე ზეგავლენის მოსახდენად, საზოგადოებრივი აზრის ჩამოსაყალიბებლად. ამასთან თუკი მედიაში ხდება ფულის შემოდინება და გადინება, ეს უკვე ბიზნესია. სამწუხაროდ, საქართველოში მედია ხშირ შემთხვევაში იქმნება გავლენის მოსახდენად და არა ფულის საკეთებლად.

დღეს ბიზნესი ქართულ მედიაში პრაქტიკულად არ ხორციელდება, ანუ იგი არ განიხილება, როგორც ბიზნესი. ეს კი პირდაპირ აისახება როგორც მედიის პროფესიულ, ასევე მედიის დამოუკიდებლობის ხარისხზე.
იმის გამო, რომ ვიღაცას სურს გაახმოვანოს და გაატაროს საკუთარი პოლიტიკური ინტერესი, მედია-საშუალებები ფუძნდება და ფინანსდება კონკრეტული პერსონის ფულით. ეს არ არის ბიზნესი, არ განიხილება, როგორც წარმოების საშუალება.
გარდა ცალკეული შემთხვევისა, ვერ ვიტყვით, რომ მედია, როგორც ბიზნესი არსებობს საქართველოში.
ცალკეულ შემთხვევებში კი თამამად შეგვიძლია ვიგულისხმოთ “კვირის პალიტრის” საგამომცემლო სახლი, ჰოლდინგი “ჯორჯიან თაიმსი, რადიო “ფორტუნა – ოთხი რადიო-სადგურით.
გაცილებით რთული ვითარებაა ტელევიზიების საქმიანობაში. დღეს საქართველოში არ არსებობს ბიზნესზე დაფუძვნებული ტელევიზია. ისინი ძირითადად დოტაციური მედია-ორგანიზაციები არიან, რაც ცუდ გავლენას ახდენს როგორც მათი დამოუკიდებლობის ხარისხზე, ასევე მედია-ბაზარზე, სარეკლამო ბაზარზე და იქ არსებულ დემპინგურ ფასებზე. ეს კი ხელს უშლის მედიის, როგორც ბიზნესის განვითარებას.
საქართველოს ტელევიზიებში ე.წ. პრაიმ-ტაიმი გაცილებით იაფია, ვიდრე ჩვენი მეზობელი ქვეყნების ტელევიზიებში.
მაგალითად, უკრაინაში პრაიმ-ტაიმში ერთი წუთი 17-დან 25 ათას დოლარამდე ღირს, მაშინ, როცა საქართველოში ერთი წუთი 800-დან 1200 დოლარამდეა. ეს სხვაობა სწორედ ტელევიზიების დოტაციურობამ განაპირობა. თავს არავინ იწუხებს იმისათვის, რომ გაზარდონ თავიანთი შემოსავლები.
დღეს სარეკლამო დემპინგი ტელევიზიებში იწვევს რეკლამის შემცირებას ბეჭდურ მედიაში. იმის გამო, რომ ტელევიზია საქართველოში არ არის დამოუკიდებელი ბიზნესი და ფინანსური ორგანიზაცია, მასში განთავსებულ რეკლამაზე გადასახადი იაფია. იმ შემთხვევაში, თუ ეს მედია-საშუალებები საკუთარი შემოსავლებით იმუშავებენ, მაშინ რეკლამის ფასი დაახლოვებით 5-6-ჯერ გაიზრდება.
თავისუფალი სამეწარმეო გარემოს მქონე ქვეყნებში მედიის შემოსავლების 70%-80% სწორედ სარეკლამო შემოსავლებია. შემოსავალი გაყიდვებიდან 20%-ია, ზოგ შემთხვევაში – 15%.
თუკი ორიენტირება მოხდება სარეკლამო გაყიდვებზე, მაშინ ქართული მედია სულ სხვა ტემპით განვითარდება.
მაგალითად, რუსეთის ქალაქ ტამბოვში, რომელიც ვერ შედის რუსეთის ეკონომიკურად განვითარებული ქალაქების ასეულშიც კი, სარეკლამო ბაზრის შემოსავალი 2000 წლისათვის 65 მილიონ დოლარს შეადგენდა, მაშინ როცა საქართველოში ეს მაჩვენებელი 10 მილიონი დოლარი იყო. დღეს კი საქართველოში სარეკლამო ბაზრის შემოსავალი დაახლოებით 17-18 მილიონი დოლარია, იგულისხმება გარერეკლამაც.
მედიამ, როგორც ბიზნესმა რომ იმუშაოს, საჭიროა იგი თავიდანვე დაიგეგმოს.
დაგეგმარების პროცესი კი იწყება მას შემდეგ, რაც შესწავლილი იქნება საქონელი, აუდიტორია, ბაზარი და შემუშავდება მთავარი – სარეკლამო სტრატეგია.
მთავარი, რაზედაც მედია იგება, როგორც ბიზნესი, რეკლამაა. აუცილებელია ზუსტად განისაზღვროს სარეკლამო კამპანიის მთავარი პარამეტრები და პრინციპები: ისტორიული ასპექტების და უმთავრესი ამოცანების გეგმა; რელევანტური თეორიის მიღება-გაცნობიერება; თეორიიდან გამომდინარე, შედეგების გაცნობიერება, თუ როგორ გამომდინარეობს სხვადასხვა კომპონენტები ინფორმაციული კამპანიებისაგან; კამპანიის დაგეგმვა; ინდივიდუალური დანახარჯებისა და მიღებული სარგებლის მიზნების თანხვედრა; სავარაუდო ანალიზის მიღება-გაცნობიერება; მიზნობრივი აუდიტორიის ანალიზი; მას-მედიის არჩევის ანალიზი; საერთაშორისო გაერთიანებებისა და სხვადასხვა მედია-საშუალებების ეფექტური შეხამება-თანაფარდობა; მას-მედიის სარგებლის და ზიანის შეფასება; კამპანიის მიღწევების განსასაზღვრად კრიტერიუმების შემუშავება და საბოლოოდ, როგორც თეორიის, ასევე თვით პროგრამის შეფასება.
რაც მეტია სარეკლამო ბიუჯეტი, მით მეტია მედია-დაგეგმვის პასუხისმგებლობა და შეცდომის ფასიც. მედია-დაგეგმარებისათვის საჭიროა ინტელექტი, გამოცდილება, ოპერატიულობა, ჯანსაღი აზრი. თავდაპირველად უნდა შეიქმნას მედია-გეგმა და შემდეგ ინფორმატიული შეტყობინება. ხშირად კი პირიქით ხდება. ასეთ შემთხვევაში კი მცირდება რეკლამის ეფექტურობა.
მედიის დასაგეგმად საჭიროა პროფესიონალები, ისინი კი ცოტანი არიან, შესაბამისად მათი დაქირავებაც ძვირია. ქართულ რეალობაში კი მთავარია სიიაფე!
დღეს საქართველოში არ არსებობს ინფორმაცია მედიის შემოსავლებისა და გასავლების შესახებ, თუმცა ელექტრონული მედიის დიდი ნაწილი, როგორც ამბობენ, დოტაციურია და დამოუკიდებლად თავის თავს ვერ ინახავს.
მომგებიანია პრესის მცირე ნაწილი, ხოლო უმრავლესობა კი თავს ძლივს ინახავს.
მეტ-ნაკლებად განვითარებულია გაზეთ “24 საათის რედაქციის ბიზნესი, რომლის ძირითად ნაწილს – 60-65% სარეკლამო შემოსავლები შეადგენს. დაახლოებით 25%-ია სახელმწიფო შეკვეთა, სატენდერო განცხადებების სახით.
“ჩვენ გვაქვს ძალიან ზუსტად განსაზღვრული მიზნობრივი აუდიტორია, რაც კარგად მუშაობს რეკლამის დამკვეთზე” – ამბობს გაზეთ “24 საათის დამფუძნებელი პაატა ვეშაპიძე.
როგორც რადიო “უცნობის დამფუძნებელი ბასა ჯანიკაშვილი ამბობს, “ეს არის რადიო, რომელსაც აქვს თავისი ბიუჯეტი, განვითარების გეგმა, მიზნები და სტრატეგიები. ასე მინდა იყოს ზოგადად ქართულ მედიაში”.
რადიო “უცნობის ბიუჯეტი ყოველწლიურად იზრდება და 2007 წელს 1 მილიონი დოლარი შეადგინა. რადიო “უცნობის მიზანია ამ წელს ეს ციფრი 30%-ით გაზარდოს. რადიოს 98% სარეკლამო შემოსავლებია.
როგორ უნდა გარდაიქმნას მედია მზარდ ბიზნესად და ამ მიმართულებით რა პერსპექტივები არსებობს?
“პირველ რიგში მედიას უნდა მოეხსნას ფინანსური და პოლიტიკური ჯგუფების პატრონაჟი. როცა ეს მოხდება, მედია იძულებული გახდება თავისი თავი თვითონ შეინახოს. იგი ინტენსიურ მონაწილეობას დაიწყებს, როგორც ბაზრის მოთამაშე. შედეგად გაჯანსაღდება კონკურენციული გარემო, რაც წაახალისებს ბიზნესის განვითარებას. – განაცხადა პაატა ვეშაპიძემ.
მედიის ძალიან ცოტა მენეჯერს თუ ესმის, რომ მათ ხელთაა მეტად სპეციფიური ბიზნესი, კერძოდ, მედიას საშუალება აქვს ორმაგად გაყიდოს თავისი პროდუქტი.
მედია ყიდის იმას, რასაც პროდუქტის სახე აქვს, მაგრამ ამავ დროს მას შეუძლია გაყიდოს ის აუდიტორია, რომელსაც მიყიდა პროდუქტი, ანუ რეკლამის დამკვეთს მიყიდოს, მედიის პირველადი პროდუქტის მომხმარებელი აუდიტორია.
როგორც ჩანს, საქართველოში ეს რთულად გასათავისებელი საქმეა. ეს კი აფერხებს ქართული მედიის, როგორც ბიზნესის, განვითარებას. მედია-საშუალებებში, როგორც წესი, უფრო აქტიურად ჟურნალისტები მუშაობენ, არადა, ბიზნესისათვის მთავარი მარკეტინგია.
თუკი საქართველოში მედია დაიწყებს განვითარებას როგორც ბიზნესი, რასაკვირველია, ზოგიერთი მოთამაშე ამ ბაზარს გამოაკლდება. დაიწყება ბუნებრივი რელაქსაცია, მაშინ კი მხოლოდ კონკურენცია განსაზღვრავს ვინ გადარჩება და ვინ არა.