საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკა და უცხოური ინვესტიციები

გიორგი ყუფარაძე თსუ ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის IV კურსის სტუდენტი

ინვესტიციები განსაკუთრებულ როლს ასრულებენ ქვეყნების სამეურნეო ურთიერთობების გლობალიზაციისა და ინტერნაციონალიზაციის პირობებში. უცხოურ ინვესტიციათა პირდაპირი შემოდინება ეკონომიკური ზრდის ერთ-ერთი მთავარი წყაროა მცირე ეკონომიკის ქვეყნებში. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია რეციპიენტი ქვეყნების მთავრობების მიერ გატარებული საინვესტიციო პოლიტიკა, განსაკუთრებით, საგადასახადო პოლიტიკა და საერთაშორისო თანამშრომლობა დაბეგვრის სფეროში.

ექნოლოგიებისა და კაპიტალის ბაზრების განვითარების შედეგად უფრო მრავალფეროვანი გახდა ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა შემოსავლები, როგორც ეკონომიკური საქმიანობის სახეების, ასევე სხვადასხვა ქვეყნების მიხედვითაც. ქვეყნების სავაჭრო-ეკონო მიკური ურთიერთობების ზრდის კვალდაკვალ საერთაშორისო ტრანსაქციების დაბეგვრის საკითხებმა განსაკუთრებული აქტუალობა შეიძინეს. სხვადასხვა ქვეყანაში საწარმოთა საქმიანობის გეოგრაფიული არეალების გაფართოება იწვევს ამ საწარმოთა განსხვავებული დაბეგვრის რეჟიმებში მოქცევას. დაბეგვრის სხვადასხვა რეჟიმებს კაპიტალის ერთიანობის პირობებში მნიშვნელოვანი გავლენა აქვთ მრავალეროვნულ საწარმოთა საბოლოო ფინანსურ შედეგებზე, ხოლო მსოფლიო ეკონომიკის თვალსაზრისით ისინი ზემოქმედებენ ინვესტიციების ამა თუ იმ ქვეყანაში განთავსების გადაწყვეტილებებზე. ამ პროცესებიდან გამომდინარე სულ უფრო მეტად ურთიერთდაკავშირებულნი ხდებიან სხვადასხვა ქვეყნების საგადასახადო კანონმდებლობები; აუცილებელი ხდება ქვეყნებს შორის საგადასახადო ურთიერთობების დარეგულირება. საგადასახადო საკითხი განსაკუთრებით პრობლემატურია მაშინ, როცა სუბიექტი განლაგებულია ერთ ქვეყანაში, ხოლო შემოსავლის წყარო მეორე ქვეყანაში. მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში ინვესტიციებისა და ვაჭრობისგან მიღებული შემოსავლები მოგებისა და საშემოსავლო გადასახადებით დაბეგვრის ობიექტია. ამ შემოსავლების დაბეგვრის თავისებურებებს განაპირობებს თითოეული ქვეყნის შიდა საგადასახადო კანონმდებლობა, აგრეთვე ქვეყნის მიერ რატიფიცირებული საერთაშორისო დაბეგვრის ხელშეკრულებები.
საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობების მთავარი მიზნებია: ორმაგი დაბეგვრის გამორიცხვა, გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთა და შემოსავლების არადისკრიმინაციული დაბეგვრის მეშვეობით ინვესტიციების წახალისება.
საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობების ზოგადად აღიარებული პრინციპი გულისხმობს, რომ ქვეყნამ გადასახადი თავად უნდა განსაზღვროს, მაგრამ მას არ შეუძლია თავისი საგადასახადო მოთხოვნები სხვა ქვეყნის ტერიტორიაზე გაავრცელოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მისი დაბეგვრის უფლება არ ვრცელდება დაბეგვრის იმ ობიექტებზე, რომლებიც მეორე ქვეყანაში იქმნება. ჩვეულებრივ, ქვეყნების საგადასახადო კოდექსები ამ მხრივ ორი სახის საქმიანობას განასხვავებენს:
1) პირველი ქვეყნის რეზიდენტების საქმიანობა მეორე ქვეყანაში;
2) არარეზიდენტების საქმიანობა პირველ ქვეყანაში.
ძირითადად არსებობს სამი მიზანი, რომელიც განაპირობს ქვეყნების მონაწილეობას საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობებში1:
ა) ეროვნული სიმდიდრის მაქსიმიზაცია,
ბ) დაბეგვრის თანასწორობა და სამართლიანობა,
გ) ეკონომიკური ეფექტურობა.
საბოლოოდ, საერთაშორისო ტრანსაქციების დაბეგვრა განსაზღვრავს საგადასახადო შემოსავლების განაწილებას ორ, ან მეტ ქვეყანას შორის. ნაციონალური სიმდიდრის მაქსიმიზაცია ითვალისწინებს ქვეყნების მისწრაფებას, გაზარდონ თავიანთი წილი დაწესებულ გადასახადებში. ეროვნული სიმდიდრის მაქსიმიზაციის პრინციპი მოქმედებს როგორც ინვესტორის მიერ საზღვარგარეთ მიღებულ შემოსავლებზე, ასევე ინვესტიციის დონორი ქვეყნის მიერ დაწესებულ გადასახადებზე. დაბეგვრის თანასწორობისათვის საჭიროა ყველა სახის შემოსავალზე თანაბარი განაკვეთების დაწესება, მიუხედავად შემოსავლის წყაროს ტიპისა და შემოსავლის მიღების კანონიერი სტრუქტურისა. იდეალურ შემთხვევაში ეკონომიკური ეფექტურობა გულისხმობს ქვეყანის ეკონომიკაში კონკურენციის განვითარების ხელშეწყობას იმ დაშვებით, რომ დაბეგვრას გავლენა არ აქვს ინვესტორების გადაწყვეტილებებზე. ეს ნიშნავს, რომ ინვესტირების შედეგად მიღებული შემოსავალი დაბეგვრის შემდეგ არ უნდა მცირდებოდეს იმდენად, რომ დიდი სხვაობა გამოიწვიოს დაბეგვრამდე არსებულ და მას შემდეგ დარჩენილ შემოსავლებს შორის. ქვეყნები ცდილობენ თავიდან აიცილონ საგადასახადო ნორმები, რომლებიც ამცირებენ მის კონკურენტუნარიანობას. ე.ი. ჩვეულებრივ, ქვეყანა არ მიიღებს საერთაშორისო დაბეგვრის ისეთ წესებს, რომლებიც ქვეყნიდან კაპიტალსა და გამოცდილებას განდევნიან.
საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკის ყოვლისმომცველობის მიზნებიდან გამომდინარე, საჭიროა ერთი ქვეყნის საგადასახადო პოლიტიკა მეორეს არ ეწინააღმდეგებოდეს. “გლობალიზებულ” მსოფლიოში, სადაც ქვეყნებს შორის კაპიტალი თავისუფლად მოძრაობს, არც ერთი მთავრობ არ მოისურვებს შემოიღოს ისეთი მძიმე საგადასახადო ტვირთი, რომელიც გამოიწვევს ინვესტიციების გადინებას, ან მათ მინიმალურ შემოდინებას. როდესაც ქვეყნის საერთაშორისო დაბეგვრის პოლიტიკა არ არის კონკურენტული სხვა ქვეყნების საგადასახადო (საერთაშორისო) პოლიტიკებთან მიმართებაში, წარმოიქმნება არბიტრაჟული შესაძლებლობები. ამ დროს კომპანიათა საგადასახადო დაგეგმვის მიზანია სარგებლის მიღება ასიმეტრიული საერთაშორისო დაბეგვრის რეჟიმებიდან. ქვეყნების მიერ გატარებული ოპტიმალური, საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკა ეფუძნება კაპიტალის იმპორტის და ექსპორტის ნეიტრალურობის პრინციპებს.
კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობის პრინციპის მიხედვით, დაბეგვრის რეჟიმი ერთნაირი უნდა იყოს როგორც კაპიტალის მომწოდებლების, ასევე ადგილობრივი ინვესტორების მიერ მიღებული შემოსავლებისათვის. ჩვეულებრივ, დაბეგვრის პოლიტიკა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე. თუ უცხოური ინვესტიციები ადგილობრივთან შედარებით განსხვავებულად იბეგრება, საგადასახადო სისტემა ხდება არასამართლიანი და ამახინჯებს საინვესტიციო გადაწყვეტილებებს.
დაბეგვრის თანასწორობისა და ეფექტურობის მისაღწევად ქვეყანამ უნდა შეიმუშაოს კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობის სტრატეგია. კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობის მიზანია ერთნაირ მიდგომა როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოური ინვესტიციებიდან მიღებული შემოსავლების დაბეგვრისას. შესაბამისად, კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობა გულისხმობს იმას, რომ ყველა ინვესტორი (ადგილობრივი ან უცხოელი) ერთნაირი ეფექტური საგადასახადო განაკვეთების პირობებში იმყოფება. ცხადია, კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობა არ არსებობს მაშინ, როცა ქვეყანა აწესებს განსხვავებულ განაკვეთებს იმისდა მიხედვით, გადასახადის გადამხდელი ადგილობრივი ინვესტორია, თუ უცხოელი. ჩვეულებრივ, ეს ხდება, როცა ქვეყანა საგადასახადო შეღავათებს უცხოელ ინვესტორებს სთავაზობს. ასეთ შემთხვევაში, ირღვევა როგორც სამართლიანობის, ისევე ეფექტიანობის პრინციპები.
საგადასახადო სამართლიანობის თვალსაზრისით ადგილობრივი ინვესტორები ყოველთვის ოპონირებენ იმას, რომ უცხოელი ინვესტორებს მათგან განსხვავებით დაბეგვრის უფრო შეღავათიანი რეჟიმი აქვთ (განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა ადგილობრივი ინვესტორების კაპიტალი წარმოდგენილია უძრავი ფორმით). ასიმეტრიული საგადასახადო პოლიტიკის შემთხვევაში, როცა ადგილობრივი ინვესტორების კაპიტალი მობილურია, მოხდება კაპიტალის საზღვარგარეთ გადინება და შემდგომ მათი უცხოური კაპიტალის სახით ინვესტირება.
კაპიტალის იმპორტის არანეიტრალურობისას ირღვევა ეკონომიკური ეფექტიანობა, რადგან უცხოელ ინვესტორს კონკურენტული უპირატესობა აქვს დაბალი დანახარჯების სტრუქტურის გამო, რომელიც არ შეიცავს საგადასახადო ხარჯის ელემენტს. ამ პრობლემების მაგალითია ჩინეთი, რომელმაც ცალკეული ინვესტიციებისას კვალიფიციურ უცხოელ ინვესტორს 10 წლით “საგადასახადო არდადეგები” შესთავაზა; იგივე საგადასახადო შეღავათები ადგილობრივ ინვესტორებზე არ ვრცელდებოდა. ადგილობრივი ინვესტორები უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ არათანაბარი დაბეგვრის გამო. ისინი აარსებდენენ ოფშორულ ეკონომიკურ ერთეულებს, რომელთა მეშვეობითაც ინვესტიციებს ახორცილებდნენ. შედეგად იღებდნენ ისეთივე შეღავათებს, როგორსაც უცხოელი ინვესტორები. საბოლოოდ ეს პოლიტიკა იწვევდა რესურსების განაწილების არაეფეტურობას.
კაპიტალის იმპორტის ნეიტრალურობა ნიშნავს უცხოელ და ადგილობრივ ინვესტორთა ერთი და იმავე დაბეგვრის რეჟიმებში მოქცევას; ხოლო კაპიტალის ექსპორტის ნეიტრალურობა გულისხმობს, ადგილობრივ ინვესტორთა თანაბარ დაბეგვრას, მიუხედავად ინვესტირების ქვეყნისა. პირველ შემთხვევაში საქმე ეხება უცხოელ ინვესტორთა მიერ ქვეყანაში არსებული წყაროდან მიღებულ შემოსავლებს და ადგილობრივ ინვესტორთა შემოსავლებს რეზიდენტ ქვეყანაში; მეორე შემთხვევაში კი რეზიდენტი პირების მიერ სხვა ქვეყანაში გამომუშავებულ შემოსავალს და მათ მიერ რეზიდენტ ქვეყანაში მიღებულ შემოსავალს. რეზიდენტი ქვეყნის მიერ გატარებულ საგადასახადო პოლიტიკას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე.
საგადასახადო სისტემის სამართლიანობისა და ეფექტიანობის მისაღწევად ქვეყანამ უნდა დაიცვას კაპიტალის ექსპორტის ნეიტრალურობის სტრატეგია. ეს მიდგომა, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, გულისხმობს რეზიდენტი ინვესტორების შემოსავლების თანაბარ დაბეგვრას, განურჩევლად იმისა, თუ რომელ ქვეყანაშია იგი მიღებული (რეზიდენტში თუ წყაროში). გადასახადის გადამხდელის კუთხით ეს ნიშნავს, რომ იგი თანაბარი დონის ეფექტური საგასადახადო განაკვეთების პირობებშია, როგორც შიდა ისევე სხვა ქვეყანაში ინვესტირებისას. ასეთ შემთხვევაში ქვეყნის საგადასახადო სისტემა კაპიტალის გადინებას ხელს არც უშლის და არც უწყობს. საგადასახადო სისტემა ნეიტრალურია საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიმართ. იმისათვის, რომ რეალურად მუშაობდეს კაპიტალის ექსპორტის ნეიტრალურობის პრინციპი, საჭიროა დასაბეგრ ბაზაში რეზიდენტის მთლიანი შემოსავალი (მსოფლიო შემოსავალი) იქნას შეტანილი. თუ განსხვავებული მდგომარეობაა, უცხო წყაროდან მიღებული შემოსავალი არ იბეგრება. Eეს, ფაქტობრივად, ხელს უწყობს რეზიდენტების მიერ საზღვარგარეთ ინვესტირებას, რასაც შედეგად ეკონომკური ეფეტურობის დარღვევა მოჰყვება; ამასთანავე, შიდა ინვესტორები, რომლებიც იზღუდებიან ქვეყნის შიგნით ინვესტირებით (მაგ.: მათი აქტივები არ არის ისეთი მობილური, როგორიცაა მიწა), არსებულ საგადასახადო სისტემას უსამართლოდ აღიქვამენ.
კაპიტალის ექსპორტის ნეიტრალურობის პრინციპი ნაკლებად სასარგებლოა მცირე კაპიტალის იმპორტიორი ქვეყნებისთვის, რომელთა გავლენაც გლობალური კაპიტალის ბაზრებზე უმნიშვნელოა. განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა სხვა ქვეყნები უფრო ხელსაყრელ საგადასახადო პოზიციას იკავებენ. ქვეყანამ საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკის ფორმირებისას უნდა გაითვალისწინოს სხვა ქვეყნების საგადასახადო პოლიტიკის თავისებურებები, განსაკუთრებით კი სავაჭრო პარტნიორებისა და იმ ქვეყნების, რომლებიც კაპიტალის იმპორტირებაში კონკურენტუნარიანები არიან.
ასე რომ, დაცული კაპიტალის ექსპორტის ნეიტრალურობის პირობებში, ქვეყნის საერთაშორისო საგადასახადო კანონდებლობას გავლენა არა აქვს საინვესტიციო გადაწყვეტილელბებზე. ამის შედეგად რაციონალური ინვესტორი აირჩევს რესურსების ყველზე ეფექტურ განთავსებას. მსოფლიოს უმეტესი ქვენების თვალსაზრისით ამგვარი მიდგმა გულისხმობს რესურესების ეფექტურ, გლობალურ განთავსებას.
რიგი ქვეყნები მათ მოქალაქეებს ან რეზიდენტებს ბეგრავენ მთლიანი შემოსავლების მიხედვით. მთლიანი შემოსავლები მოიცავს ქვეყნის შიგნით და მის ფარგლებს გარეთ (ინვესტირების შედეგად) მიღებულ შემოსავლებს. ქვეყნების ნაწილი ბეგრავს მხოლოდ იმ შემოსავალს, რომლის წყარო თავის ქვეყანაშია; სხვა დანარჩენი ქვეყნები აღნიშნული ორი მიდგომის კომბინაციას აკეთებენ. ამის შედეგად, შემოსავლის ერთი და იმავე ოდენობაზე შეიძლება ორჯერ დაიბეგროს ინვესტიციით მიღებული შემოსავალი, რომელიც დონორ ქვეყანაში გადაიტანება. ეს მოვლენა ორმაგი დაბეგვრის სახელითაა ცნობილი.4 გამოვლენის სხვადასხვა ფორმების მიუხედავად იგი აფერხებს ეკონომიკურ აქტივობას. განსაკუთრებულ ბარიერს ორმაგი დაბეგვრა კაპიტალის მოძრაობას უქმნის. სწორედ ამიტომ, საერთაშორისო საგადასახადო სამართალში შემუშავებულია ორმაგი დაბეგვრის თავიდან ასაცილებელი გზები.
ამ მხრივ საგადასახადო სამართალი, რომელიც ეკონომიკურ საქმიანობაში უცხოურ ელემენტს მოიცავს, ძირითადად ორ შემთხვევას უკავშირდება: 1) ქვეყანაში უცხო ქვეყნების რეზიდენტების საქმიანობა; 2) რეზიდენტების საქმინობა სხვა ქვეყანაში.
ეს ორი ასპექტი ქვეყნის საერთაშორისო საგადასახადო კანონმდებლობის საფუძველია. იგი ცნობილია, როგორც წყაროზე დაფუძნებული საგადასახადო დაბეგვრა და რეზიდენტობაზე დაფუძნებული საგადასახადო დაბეგვრა.
ორ, ან მეტ ქვეყანას შორის დადებული “ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულება” (DTA) განიხილება, როგორც საიმედო გზა ინვესტიციების ორმაგი დაბეგვრის თავიდან ასაცილებლად. ეს ხელშეკრულებები მნიშვნელოვნად უწყობენ ხელს საქონლისა და მომსახურების, კაპიტალისა და სამუშაო ძალის გადაადგილების განვითარებას.
ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულების მეორე მიზანია გადასახადების ფისკალური ფუნქციის გაძლიერება, გადასახადების გადაუხდელობაზე სახელმწიფო კონტროლი, რათა არ მოხდეს ქვეყნის საგადასახადო ბაზის გაუმართლებელი შემცირება, როცა დაბეგვრის სუბიექტს ეკონომიკური კავშირი აქვს ერთზე მეტ ქვეყანასთან.
ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები ხშირად მოიხსენიება, როგორც “ორმაგი დაბეგვრის კონვენცია”, “ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულება”, ორმაგი დაბეგვრის შეთანხმება”, ან მარტივად – “საგადასახადო კონვენცია”. “საგადასახადო კონვენცია” განმარტებულია საერთაშორისო საგადასახადო ტერმინთა ლექსიკონში – “ტერმინი გამოიყენება ორ ან მეტ სახელმწიფოს შორის ორმაგი დაბეგვრის აცილების შესახებ შეთანხმების აღსანიშნავად”. “ამასთანავე, არსებობს სხვადასხვა ტიპის საგადასახადო შეთანხმებები, რომელთაგან ყველაზე ხშირია – “შეთანხმება ორმაგი დაბეგვრის აცილების შესახებ შემოსავალსა და კაპიტალზე”. ამგვარი ხელშეკრულებების მიზანია გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთა და ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილება. ჩვეულებრივ, ორმაგი დაბეგვრის თავიდან ასაცილებლად ეს ხელშეკრულებები მიმართავენ, ხელშემკვრელ ქვეყნებს შორის ცალმხრივად ან პროპორციულად დაბეგვრის უფლების განაწილებას.
აღნიშნული ხელშეკრულებების ტიპური ვარიანტების შემუშავების დასაწყისშივე მათი ძირითადი მიზანი ორმაგი დაბეგვრის გამორიცხვა იყო. ეს პრობლემა გადაიჭრება შემოსავლის მხოლოდ ერთხელ დაბეგვრით, რასაც მივყავართ ქვეყნებს შორის დაბეგვრის უფლებების განაწილებამდე. ინერგება ამ პრობლემის გადასაჭრელი სხვა ინსტრუმენტებიც.
OECD-ის ფისკალურ საკითხთა კომიტეტმა DTA-ს მიზნები შემდეგნაირად შეაჯამა – ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებების ძირითადი მიზანია, ორმაგი დაბეგვრის ანულირების გზით საქონლისა და მომსახურეობის გაცვლის, კაპიტალისა და ადამიანების გადაადგილების ხელშეწყობა, აგრეთვე, გადასახადებისგან თავის არიდების და გადაუხდელობის აღკვეთა.
ამჟამად მსოფლიოში არსებობს რიგი საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემუშავებული ე.წ. ტიპური ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები. მათ შორისაა OECD-სა და გაეროს მოდელები. სათავე ამ მოდელებს ერთა ლიგის მიერ შემუშავებულმა კონვენციამ დაუდო; არსებობს ასევე აშშ-ს მოდელიც.
OECD-ის მოდელი7 შემუშავდა წევრი ქვეყნების ინტერესების დასაცავად. გასაკვირი არაა, რომ განვითარებადმა ქვეყნებმა იგი არ მოიწონეს (განსაკუთრებით კაპიტალის იმპორტიორმა ქვეყნებმა). OECD-ის მოდელის გამოყენებისას განვითარებული ქვეყნები ცალსახა უპირატესობას იღებენ, რადგან საგადასახადო შემოსავლებზე უარის თქმა უწევთ წყარო ქვეყნებს. განვითარებადი ქვეყნების განვითარებულ ქვეყნებთან ვაჭრობისას, წმინდა შემოსავლები განვითარებადი ქვეყნებიდან გადაედინება განვითარებულისაკენ. ასე რომ, განვითარებადი ქვეყანა გასცემს ზედმეტ ღირებულებას. იგივე ეფექტს იწვევს ინვესტიციებიც, რადგან, ინვესტიციების დონორი, ჩვეულებრივ, განვითარებული (რეზიდენტი ქვეყნები) ქვეყნები არიან.
აღნიშნული მოვლენების პასუხად, განვითარებადი ქვეყნების ინიციატივით შეიმუშავეს ე.წ. გაეროს მოდელი, რომელიც მათ ინტერესებს ასახავდა. ხანგრძლივი და რთული პროცესების შედეგად, გაეროს საერთაშორისო ეკონომიკურ და სოციალურ საკითხთა კომიტეტმა გამოაქვეყნა “განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს შორის ორმხრივი საგადასახადო შეთანხმების სახელმძღვანელო”. ამ პუბლიკაციას მალე მოჰყვა (1980 წელს) ორმაგი დაბეგვრის პირველი ხელშეკრულება – გაეროს სტანდარტული კონვენცია ორმაგ დაბეგვრაზე განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს შორის. უპირატეს დაბეგვრის უფლებას იგი ანიჭებს წყარო ქვეყნებს ე.ი. კაპიტალის იმპორტიორ, განვითარებად ქვეყნებს, განსაკუთრებით კი, ბიზნეს შემოსავლებისა და პასიურ საინვესტიციო შემოსავლებთან მიმართებისას.
გაეროს მოდელი უმეტესად განვითარებად ქვეყნებში გამოიყენება. მისი ცალკეული მუხლები მიღებულია განვითარებული ქვეყნების ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებებში, განსაკუთრებით თუ ისინი კაპიტალის იმპორტიორები არიან. ჩამოთვლილი მოდელების გარდა, მიღებულია სხვა მოდელებიც: სკანდინავიური კონვენცია (1996), კარიკომის შეთანხმება (1994) და სხვა მრავალი ქვეყნის მოდელები.
აღნიშნული ხელშეკრულებების რანგირება შეიძლება იმის მიხედვით, როგორი ქვეყნის ინტერესებს იცავენ უფრო მეტად – კაპიტალის იმპორტიორების თუ კაპიტალის ექპორტიორების9:

სკანდინავიური გაეროს კარიკომის
აშშ-ს მოდელი OECD-ის მოდელი კონვენცია მოდელი შეთანხმება

რეზიდენტი ქვეყნის წყარო ქვეყნის
ინტერესების გამტარებელი ინტერესების გამტარებელი
უცხოურ ინვესტიციებთან პირდაპირ დაკავშირებული საგადასახადო პოლიტიკის ანალიზისას გამოიყენება FDI-ის სხვადასხვა მოდელები: OLI მოდელი (მფლობელობა, განთავსება, ინტერნალიზაცია); OEჩD-ის საგადასახადო პოლიტიკის მოდელი უცხოური ინვესტიციებისათვის; ინვესტირების ნეოკლასიკური მოდელი; ახალი ეკონომიკური გეოგრაფიის მოდელები.10
ჩვენი ნაშრომის მიზნებიდან (კვლევის მასშტაბებიდან) გამომდინარე არ განვიხილავთ ქვეყნის შიდა საგადასახადო პოლიტიკის მიმართულებებს. საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობების ძირითადი პრინციპების განხილვის შემდეგ საინტერესო და აქტუალურია საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობებში საქართველოს მონაწილეობის და ჩართულობის აღწერა. ასევე იმ პოლიტიკის ანალიზი, რაც უკვე აისახა ჩვენი ქვეყნის მიერ რატიფიცირებულ ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებებში.
საქართველოს გადასვლამ საბაზრო ეკონომიკაზე და საერთაშორისო ეკონომიკურ არენაში თანაბარუფლებიან მონაწილედ შესვლის სურვილმა, წინა პლანზე წამოსწია ორმაგი დაბეგვრის პრობლემა. ეს უკანასკნელი სიძნელეებს უქმნის საქართველოს იმ ორგანიზაციებს, რომლებიც საზღვარგარეთ საქმიანობენ, გააჩნიათ საკუთრება ან იღებენ შემოსავლებს. ამავე დროს, საინვესტიციო გარემოს ფორმირებისათვის მნიშვნელოვან ფაქტორად მიგვაჩნია ინვესტიციათა ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილება.11 ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებებზე მუშაობა საქართველოში დაიწყო 1995 წლიდან OEჩD-ის მოდელზე დაყრდნობით. შემუშავდა ქართული ვარიანტი – “კონვენცია ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების, შემოსავლებზე და ქონებაზე გადასახადების გადაუხდელობის აღკვეთის შესახებ. ფინანსთა სამინისტროს მონაცემებით, ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები ამჟამად მოქმედებს ევროკავშირის 16 (რუმინეთი, ბულგარეთი, საბერძნეთი, ნიდერლანდები, იტალია, ბელგია, ლიტვა, ლატვია, დიდი ბრიტანეთი, ავსტრია, პოლონეთი, ჩეხეთი, გერმანია, ესტონეთი, საფრანგეთი13, დანია, ფინეთი) და დსთ-ს 6 ქვეყანასთან (უზბეკეთი, აზერბაიჯანი, უკრაინა, თურქმენეთი, სომხეთი, ყაზახეთი), ასევე ირანთან და ჩინეთთან; ხელშეკრულებები რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის მიერ, მაგრამ ძალაში შესული არ არის თურქეთთან, ლუქსემბურგთან, ირლანდიასთან და რუსეთთან მიმართებაში; ინიცირებულია შვეიცარიასთან, ყირგიზეთთან, ესპანეთთან, ესტონეთთან. საერთაშორისო თანამშრომლობა დაბეგვრის სფეროში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ძირითად ინვესტორ და სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებთან, რომლებთანაც საქართველოს სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობები აქვს. ეროვნული ბანკის მონაცემებით, 2005-2006 წლებში საქართველოს ძირითად სავაჭრო პარტნიორებს წარმოადგენდნენ: რუსეთი, თურქეთი, აზერბაიჯანი, გერმანია, უკრაინა, თურქმენეთი, აშშ, ბულგარეთი, იტალია, არაბთა გაერთიანებული საამიროები. 2007 წელს ათეულში იტალის ადგილი ჩინეთმა დაიკავა. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის მონაცემებით 2007 წელს უცხოური ინვესტიციების სიაში პირველ ადგილზეა ნიდერლანდები, შემდეგ ჩეხეთი, ვირჯინიის კუნძულები, დანია. (ცხრილი #2 მეორე სვეტი).
რატიფიცირებული ხელშეკრულებების მიხედვით, ეს შეთანხმებები ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც ერთი ან ორივე ხელშემკვრელი სახელმწიფოს რეზიდენტებს წარმოადგენენ. იგი, განურჩევლად გადახდის წესისა, მოიცავს შემოსავალსა და კაპიტლზე დაწესებულ გადასახდებს. ძირითადი მეთოდი, რომელიც ორმაგი დაბეგვრის გამოსარიცხად გამოიყენება, არის ქვეყნებს შორის დაბეგვრის უფლების განაწილება იმის მიხედვით, თუ რომელი ქვეყნის რეზიდენტია ინვესტორი, ან რომელ ქვეყანაში არსებული წყაროდან იღებს იგი შემოსავალს. საქართველოს მხრიდან შეთანხმება ვრცელდება მოგების, საშემოსავლო და ქონების გადასახადებზე. საქართველოს მიერ მიღებული საბაზისო მოდელის სტრუქტურა შემდეგნაირია: (ცხრილი #2)
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ორმაგი დაბეგვრის გამოსარიცხად გამოიყენება როგორც ცალმხრივი, ისე ორმხრივი ღონისძიებები. ცალმხრივი ღონისძიებები მოიცავს საგადასახადო ჩათვლასა და დაბეგვრისაგან გათავისუფლებას. საქართველოს შემთხვევაში გამოიყენება უცხოეთში გადახდილი გადასახადის ჩათვლის მეთოდი (საქართველოს საგადასახადო კოდექსი მუხლი 1921). ამასთანავე, ჩათვლილი თანხების ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს საქართველოში მოქმედი წესითა და განაკვეთებით შემოსავალზე ან მოგებაზე დასარიცხ თანხებს.
ორმხრივი ღონისძიებები, რომლებიც დაფიქსირდება საქართველოს მიერ რატიფიცირებულ შეთანხმებებში, ეფუძნება რეზიდენტობის ან წყაროს პრინციპს. არარეზიდენტის მიერ საქართვლოში არსებული წყაროდან მიღებული შემოსავლები განსაზღვრულია საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 24-ე მუხლით. ამ სახის არარეზიდენტების შემოსავლები გამოქვითვების გარეშე დაიბეგრება გადახდის წყაროსთან უფრო დაბალი განაკვეთებით; ხოლო რეზიდენტების ერთობლივი შემოსავლები (საქართველოს საგადასახადო კოდექსი მუხლი 173) რეზიდენტების მიერ საქართველოში და საქართველოს ფარგლებს გარეთ მიღებული შემოსავლებისაგან შედგება.
ჩვეულებრივ, საგადასახადო სფეროში გატარებული პოლიტიკის მთავარი მიზანია, როგორც უცხოური, ასევე ადგილობრივი ინვესტიციების წახალისება. ცხადია, რომ მაღალი საგადასახადო ტვირთი ქვეყანაში ინვესტირებისათვის უარყოფითი ფაქტორია, მაგრამ მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრაც, თუ რა პირობებითა და გზებითაა შესაძლებლი, რომ მაღალმა საგადასახდო განაკვეთებმა (დასაბუთებულმა) ინვესტიციებზე უარყოფითად არ იმოქმედონ. უცხური ინვესტიციებიდან მიღებული შემოსავლების დაბეგვრის მიმართ საქართველოს პოლიტიკა ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებების მიხედვით საკმაოდ ლიბერალურად გამოიყურება. (ცხრილი #3). უცხოური ინვესტიციებიდან მიღებული შემოსავლები, ჩვეულებრივ, ნაწილდება დივიდენდებისა და მოგების, პროცენტების სახით. სწორედ მათი დაბეგვრის თავისებურებებში ვლინდება სახელმწიფოს მიერ გატარებული საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებები:
ქვეყნები, რომლებთანაც ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებები გაფორმებული არ არის და უცხოური ინვესტიციები განხორციელდა 2001-2006 წლებში აშშ დოლარში: აშშ – 321.250.721.39; ნორვეგია – 130.063.373.56; კვიპროსი – 126.596.830.31; ვირჯინიის კუნძულები – 61.956.177.62; იაპონია – 61.799.810.48; ავსტრალია – 28.990.696.91; კორეა – 27.215.964.08, ისრაელი – 10.458.513.74; ირლანდია – 1.460.166.17; არაბთა გაერთანებული საემიროები – 877.161.43; ლიბია – 839.515.83; უნგრეთი – 666.487.31; ლიბანი – 620.682.95; საუდის არაბეთი – 618.085.68; გიბლარტარი – 554.666.62; შვედეთი – 427.110.63; არგენტინა – 189.303.97; ინდოეთი – 71.315.95.
საქართველო, ზემოთ მოყვანილი მონაცემების მიხედვით, კაპიტალის იმპორტიორ ქვეყნად გვევლინება15. უცხოურ ინვესტიციათა შემოდინება ჩვენი ქვეყნის მაკროეკონომიკური სტაბილურობის ერთ-ერთი წამყვანი ფაქტორია. საქართველოში არსებული საერთაშორისო საგადასახადო პოლიტიკა მიმართულია სწორედ უცხოურ ინვესტიციათა მოზიდვისკენ. ამ პოლიტიკის გაღრმავება სწრაფი ტემპებით მიმდინარეობს. ბოლო ცვლილებებით, დივიდენდებზე და პროცენტებზე გადასახადები უმეტეს შემთხვევებში განულდა (საქართველოს საგადასახადო კოდექსი მუხლი 196, 197). ეკონომიკური პოლიტიკის არამდგრადობაზე მეტყველებს საგადასახადო კოდექსში უცხოურ ელემენტებთან დაკავშირებული მუხლების ხშირი ცვლა; ამასთან, რჩება შთაბეჭდილება, რომ ეს ცვლილებები უფრო მეტად გადასახადების ფისკალური ფუნქციების გაძლიერებისაკენაა მიმართული. ამა თუ იმ დარგში ნულოვანი დაბეგვრით ინვესტირების წახალისება გაკვეული დროის შემდეგ, სახელმწიფოს საგადასახადო შემოსავლებზე მოთხოვნის ზრდის კვალდაკვალ, მიგვიყვანს ამ განაკვეთების ზრდამდე; ეს სხვა სახელმწიფოების მხრიდან შესაბამის რეაქციას გამოიწვევს. მას შემდეგ, რაც ძირითად დარგებში გარკვეული წონასწორობა დამყარდება ინვესტირების კუთხით, შესაძლებელი გახდება განაკვეთების მატება; მაგრამ ეს ორი მოვლენა – წონასწორობა და საგადასახადო შემოსავლებზე მოთხოვნის ზრდა, ეკონომიკის განვითარების გაფართოებული კვლავწარმოების პოზიციებიდან გამომდინარე, ერთდროულად არ უნდა მოხდეს.
საქართველო ორმაგი დაბეგვრის ხელშეკრულებების დადებისას OEჩD-ის მოდელს დაეყრდნო. ინსტუტიციური განვითარების თვალსაზრისით ეს დადებით მოვლენაა (მიუხედვად იმისა, რომ იგი, უპირატესად, განვითარებული ქვეყნების ინტერესებს იცავს), ვინაიდან ეს არა მარტო ინვესტიციებს უწყობს ხელს, არამედ ხდება საქართველოს კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია და მისი დაახლოება ევროკავშირისა და მსოფლიოს სხვა წამყვანი ქვეყნების კანონმდებლობებთან. ამ გზით მიმდინარეობს ქვეყნის კვალიფიციური ჩართვა საერთაშორისო საგადასახადო ურთიერთობებში.