უნივერსალური ვალუტის ძიებაში

რედაქციისგან 

მსოფლიო ბანკის ხელმძღვანელმა, რობერტ ზელიკმა ნომებრის დასაწყისში ოქროს სტანდარტის აღდგენასთან დაკავშირებით გააკეთა განცხადება, ამის მიზეზი უმსხვილესი ქვეყნების ღია დაპირისპირება გახდა, რომლებიც საკუთარი ვალუტის დაცვასა და დევალვაციის გზით თავიანთი საქონლის კონკურენტუნარიანობის გაზრდას ცდილობენ. იაფი ვალუტა ხომ დაბალი მსოფლიო მოთხოვნის პირობებში, ქვეყნის პროდუქციის რეალიზაციის დიდ შესაძლებლობას იძლევა. 

      ოქროს სტანდარტის დაბრუნების იდეას ადრეც განიხილავდნენ, მაგრამ ამის შესახებ მხოლოდ მარგინალებად მონათლული ექსპერტთა ვიწრო საუბრობდა ან პრესა წერდა. სწორედ ამიტომაც არის უცნაური, რომ ოქროს სტანდარტზე ახლა ისეთი მნიშვნელოვანი პერსონა ალაპარაკდა, როგორიც მსოფლიო ბანკის პრეზიდენტი, რობერტ ზელიკია, რომლის განცხადებითაც, უახლოეს მომავალში მსოფლიო ეკონომიკა შეიძლება გადავიდეს ისეთ სავალუტო სისტემაზე, რომელიც დაფუძნებული იქნება ოქროზე, როგორც ღირებულების განმსაზღვრელზე, შეცვლის დოლარსა და სხვა ვალუტებს. თუმცა, მან ისიც აღიარა, რომ მხედველობაში არ აქვს ოქროს სტანდარტის სრულად აღდგენა, თუმცა, ეს განცხადებაც საკმარისი გახდა, რომ ოქროს ბაზარს მყისიერი რეაგირება მოეხდინა. იყო მოლოდინი, რომ ამ მიმართულებით დიდი ოცეულის ქვეყნების ლიდერების შეხვედრა რამეს გადაწყვეტდა, მაგრამ ოფიციალურ შემაჯამებელ დოკუმეტში ზელიკის იდეის განვრცობა არ ასახულა. 
      დიდი ოცეულის ქვეყნების ლიდერების შეხვედრის წინ, რომელიც, წესით, მსოფლიოს კრიზისიდან გამოყვანის გზების ძიებას უნდა დათმობოდა, ჩინეთმა და აშშ-მ მორიგი ბრალდებები წაუყენეს ერთმანეთს და ერთმანეთი საკუთარ ქვეყანაში ეკონომიკური პრობლემების სხვის ხარჯზე მოგვარების მცდელობაში დაადანაშაულეს. ერთიანობა იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ იმოქმედონ, ამერიკელ სპეციალისტებს შორისაც არ არის. პრეზიდენტ ობამამ 11 ნოემბერს განაცხადა, რომ მისი ქვეყნის სავაჭრო პარტნიორებს იმედი არ უნდა ჰქონდეთ, რომ მსოფლიო სტაბილურ ეკონომიკურ ზრდას აშშ-ში ექსპორტის, ანუ ამერიკელების სამომხმარებლო მადის ხარჯზე მიაღწევს. ამ განცხადებაში ექსპერტებმა თეთრი სახლისა და ფედერალური სარეზერვო სისტემის მთავარი საფინანსო ხაზი ამოიკითხეს. ლიდერების შეხვედრის წინ აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის ყოფილმა მეთაურმა, ალან გრინსპენმა განაცხადა, რომ სავალუტო დაპირისპირებები შესაძლებელია უფრო გამძაფრდეს და ბოლო 80 წლის მანძილზე ყველაზე დიდ სავალუტო კრიზისამდე მიგვიყვანოს. 
      ვალუტების დევალვაციის საკითხი დიდი ოცეულის ქვეყნების ფინანსთა მინისტრების ოქტომბრის შეხვედრაზეც აქტუალური თემა იყო. მაშინაც აღინიშნა, რომ ვალუტების უკონტროლო დევალვაცია ინფლაციას გამოიწვევდა და ქვეყნებს მოუწოდეს, თავი შეეკავებინათ. დიდი ოცეულის ქვეყნების ლიდერების შეხვედრამდე დაახლოებით ორი კვირით ადრე აშშ-მ 600 მილიარდი დოლარის ემიტირება მოახდინა, სწორედ ამიტომ დევალვაცია სამიტზე მთავარი თემა გახდა, თუმცა, ოფიციალურად ქვეყნებს გლობალურ ეკონომიკასა და მსოფლიოს კრიზისიდან გამოყვანაზე უნდა ესაუბრათ. მსოფლიოს უმსხვილესმა ქვეყნებმა მაინც ვერ მოახერხეს მოლაპარაკება არაკონტროლირებად ემისიასთან დაკავშირებით. ორდღიანი კონსულტაციების შედეგად ქვეყნების პრეზიდენტებმა და პრემიერებმა მოახერხეს მხოლოდ მოკრძალებული დეკლარაციის მიღება, სადაც სახელმწიფოების მეთაურებს მოუწოდეს, თავი შეიკავონ ფულადი ნიშნების უკონტროლო ბეჭდვისგან. თუმცა, ფინალურ დეკლარაციაში ჩაიწერა, რომ კრიზისთან საბრძოლველად ქვეყნებს შეუძლიათ მიმართონ “გარკვეულ ემისიას”. 
      ჩინეთსა და აშშ-ს შორის ვალუტის კურსებთან დაკავშირებული კონფლიქტი სამიტზე მთავარი თემა იყო. ჯერ კიდევ სამი თვის წინ აშშ-ში დაიწყეს საუბარი, რომ ჩინეთი იუანის კურსს თავისუფალ კონვერტაციაში გაუშვებდა. ახლა ჩინეთის ცენტრალურ ბანკს თავის ვალუტა დოლართან მიმართებაში 6,6-ის ნიშნულზე უჭირავს, რაც აშშ-ის აზრით, საბაზრო კანონებს არ პასუხობს. აშშ თავის სავაჭრო პარტნიორს ბრალს სდებს, რომ ჩინეთი თავის პოლიტიკით საკუთარ საქონელზე მსოფლიოში მაღალ მოთხოვნას უზრუნველყოფს. კონგრესის ინფორმაციით, 2010 წლის ჩინეთისა და აშშ-ს შორის სავაჭრო ბალანსის სალდო არნახულ 628 მილარდ დოლარს მიაღწევს პეკინის სასარგებლოდ. საპასუხოდ ჩინეთმა განაცხადა, რომ აშშ ამ არგუმენტს იმისთვის იყენებს, რომ ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო შეთანხმების მიღება გადადოს პარლამენტში. ჩინელი ანალიტიკოსები დარწმუნებულები არიან, რომ აშშ-ის ხელისუფლება იმ შეთანხმების რატიფიცირების წინააღმდეგია, რომელსაც პრეზიდენტმა ხელი 2010 წლის ზაფხულში მოაწერა. ამ შეთანხმებას აშშ-ში თითქოს იმიტომ ეწინააღმდეგებიან, რომ იგი ქვეყნის ბაზარს ჩინური საქონლისთვის გახსნის და სამუშაო ადგილების დაკარგვას გამოიწვევს. თანაც, ობამა საკუთარ თავს არჩევნების წინ უმუშევრობის მაჩვენებლის ზრდას ვერ დაუშვებს, აშშ-ში ისედაც 14,5 მილიონ ადამიანია უმუშევარი, რაც 4,5 მილიონით მეტია 2008 წლის მაჩვენებელთან შედარებით, როცა ობამა აირჩიეს. 
      რიგი აზიური ქვეყნები და პირველ რიგში, ჩინეთი რეზერვების დივერსიფიკაციის მიზეზით მეზობელი ქვეყნების ობლიგაციებს ყიდულობენ – ამ უკანასკნელთა ვალუტა ძვირდება და პროდუქცია მსოფლიო ბაზრებზე ნაკლებად კონკურენტუნარიანი ხდება. ამ გზას დაადგნენ ბრიკის სხვა ქვეყნებიც. 
      სხვა ქვეყნების ხარჯზე საკუთარი კონკურენტუნარიანობის ამაღლებას შეიძლება სერიოზული შედეგები მოჰყვეს, ასეთმა ქმედებამ შესაძლოა დევალვაციის ერთგვარი შეჯიბრის პროვოცირება მოახდინოს. ამით სახელმწიფოები რისკავენ, რომ ჰიპერინფლაციაში გადაეშვან და ეროვნულ და მსოფლიო ეკონომიკას კატასტროფული შედეგები მოუტანონ. სტაბილურობის შენარჩუნების ერთ-ერთი მეთოდი შესაძლოა იყოს ვალუტების მყარ უზრუნველყოფაზე დაბრუნება. მსოფლიო ეკონომიკური ლიდერები დაიღალნენ დოლარის, როგორც სარეზერვო ვალუტის არასტაბილურობისგან, აშშ-ს უზარმაზარი შიდა ვალი აქვს, ფედერალური სარეზერვო სისტემა არაუზრუნველყოფილ დოლარებს ბეჭდავს, რაც ბუნებრივ შეშფოთებას იწვევს. 
      სამიტის შემაჯამებელ დეკლარაციაში ჩაიწერა ინდიკატორების სისტემის შექმნის შესახებაც, რომლითაც გაიზომება მსოფლიო ეკონომიკის მდგომარეობა, რომ ახალი კრიზისი თავიდან იქნას აცილებული. თუმცა, ჯერჯერობით უცნობია, რა ინდიკატორები იქნება და რომელი მაჩვენებლები ჩაითვლება კრიზისის მომასწავებლად.  
      ოცეულის ლიდერების შეხვედრაზე გაკეთებული, ნებაყოფილობით ფულადი ემისიის შეზღუდვასთან დაკავშირებული მოწოდება გულუბრყვილოდ გაჟღერდა. ბევრი ავტორიტეტული ანალიტიკოსის მოსაზრებით, მსოფლიოში ახალი კრიზისი მწიფდება სავალუტო ომის ახალი აქტის სახით. ერთგვაროვანი პასუხი კითხვაზე, რა შეიძლება გაკეთდეს სავალუტო დაპირისპირებისას, არავის აქვს. სწორედ ამიტომ გახდა ასე აქტუალური ოქროს სტანდარტის დაბრუნების იდეა. 
      ოქრო ოქროა 
      ცივილიზაციის ადრინდელ ეტაპზე ძალიან რთული იქნებოდა გაცვლა-გამოცვლის უკეთესი საშუალების მოძებნა, ვიდრე ოქროა – არ იჟანგება, ესტეთიურია და იმდენად იშვიათია, რომ ამ ძვირფასი ლითონით სავსე ზარდახშა არც თუ ღარიბული სიბერის უზრუნველმყოფელი იყო. მისი ალტერნატივა თითქმის არ მოიძებნებოდა: ძვირფასი ქვები რთულად მოსაპოვებელი იყო და მისი გაყოფა – შეუძლებელი, ხოლო ვერცხლი არც თუ იშვიათი გახლდათ. ოქრო უნივერსალური მსოფლიო ვალუტა იყო, რომელიც პოლიტიკურ ხელისუფლებაზე არ იყო დამოკიდებული, ერთი ქვეყნის ვალუტა უპრობლემოდ იცვლებოდა მეორე ქვეყნისაზე, თუკი იგი იმავე რაოდენობის ოქროს შეიცავდა. 
      მაგრამ სამყარო ერთ ადგილზე არ დგას, იცვლება, რასაც ოქროზე ვერ ვიტყვით, იგი არის და რჩება ოქროდ. იზრდება სავაჭრო ოპერაციების მოცულობა, პლანეტაზე იზრდება მოსახლეობის რიცხოვნობა და იზრდება კომერციული გარიგებების სისწრაფეც და ოქროს მაგივრად მოდის მისი გაცემის შესახებ დაპირებები, შეთანხმებები და ვალის გაწერები. 
      ეკონომიკის გართულებასთან ერთად, ეკონომიკის ინსტრუმენტებიც რთულდება, ეს არის კრედიტები, ფიუჩერსები, დერევატივები და ა.შ. ინსტრუმენტები ახალია, არასრულყოფილია და თავმოყრილია ფინანსური ელიტის ხელში. ინსტრუმენტები, რომელიც ეკონომიკურ კრიზისებს იწვევს და მატერიალურ ფასეულობებს ანაწილებს მსოფლიო საფინანსო პირამიდის ფუნდამენტიდან მის მწვერვალამდე. 
      თითქმის ყოველ დღე ოქრო ღირებულების ახალ რეკორდებს ამყარებს. ოქტომბრის დასაწყისში ნიუ-იორკის ჩომეხ-ის ბირჟაზე ამ ლითონის ფასი ტროას უნციაზე 1351  დოლარამდე ავიდა. თვის ბოლოს დეკემბრის ფიუჩერსები კიდევ 5 დოლარით გაძვირდა. ნოემბერში კი ფსიქოლოგიური ნიშნულიც გადაკვეთა – 1400 დოლარი. ეს ამერიკული დოლარის დასუსტების ფონზე მოხდა. მართალია, მას შემდეგ ფასმა შედარებით დაიწია, მაგრამ საერთო ტენდენცია თვალნათელია. 2010 წლის დასაწყისიდან ოქრო 25%-ით გაძვირდა. 
      მსოფლიო ეკონომიკის ავტორიტეტული სპეციალისტები აცხადებენ, რომ ფასის ზრდას სტიმული სავალე საფინანსო კრიზისმა მისცა. ასეთ სიტუაციებში ოქრო განსაკუთრებულ ფასს იძენს. ინვესტორები ამ ძვირფას ლითონს განიხილავენ, როგორც არასტაბილური ვალუტებისა და კომპანიათა აქციების ყველაზე საიმედო და საუკეთესო ალტერნატივას. ასე რომ, ოქრო ძველებურად რჩება გაცვლა-გამოცვლის ერთეულად, მართალია, მნიშვნელოვანია პლატინა, ვერცხლი და სხვა ძვირფასი ლითონებიც, მაგრამ ოქრო გვევლინება სახელმწიფოების სტაბილურობის ერთგვარ ზომად და ჯერჯერობით მას კონკურენციას ვერაფერი უწევს. 
      ისტორიულად, ქაღალდის ფული მოხერხებული იყო, თუმცა მისი გამოჩენის დღიდანვე (ჩინეთი – X საუკუნე, ევროპა – XVII საუკუნე, შვედეთი) დიდი ნდობით არ სარგებლობდა. ამიტომაც, თითქმის XX საუკუნის შუა პერიოდამდე ყველა სახელმწიფო-ემიტენტი მის ღირებულებას კეთლშობილ ლითონს აბავდა. როგორც წესი, ფული ოქროთი იყო უზრუნველყოფილი, თუმცა, არც თუ იშვიათად მას ვერცხლსაც უმატებდნენ. ამიტომ, ეკონომიკიდან თითქმის გარანტირებულად გამოირიცხებოდა ინფლაცია, რადგანაც ფულადი მასის სწრაფად გაზრდა შეუძლებელი იყო. თუმცა, სწორედ ამ მიზეზის გამო ეკონომიკური განვითარებისთვის სერიოზული ბარიერები და ეკონომიკაზე სახელმწიფოს გავლენა არსებობდა. 
      ბრეტონ-ვუდსიდან ინტერნაციონალისტ ზელიკის განცხადებამდე 
      ოქროს სტანდარტის შიდაფინანსურ სისტემაში გამოყენებაზე ბევრმა ქვეყანამ უარი ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 20-30-იან წლებში თქვა, საერთაშორისო დონეზე კი იგი კარგა ხანს შენარჩუნდა. 1944 წელს ბრეტონ-ვუდსში დასავლეთის წამყვანმა სახელმწიფოებმა მოილაპარაკეს, გამოეყენებინათ ახალი სავალუტო სისტემა, სადაც ამერიკული დოლარი და ოქრო უფლებებში ერთმანეთთან თითქმის გათანაბრებული იქნებოდა. 
      ბრეტონ-ვუდსის სისტემის არსი იმაში მდგომარეობდა, რომ დოლარის კურსი ოქროსთან მიმართებაში დაფიქსირებული იყო, ხოლო დანარჩენი ვალუტები მიბმული იყო დოლართან. კურსების ცვალებადობა დაიშვებოდა მხოლოდ ერთდროული დევალვაციისა და რევალვაციის შემთხვევებში. აშშ, რომლის წილი მსოფლიო მშპ-ში იმ დროისთვის დაახლოებით 50% იყო, ისეთ მძლავრ ეკონომიკურ ბორბლად გამოიყურებოდა, რომ დოლარი ოქროს მსგავსი საიმედო რეზერვი და ღირებულების საზომი იყო. 
      60-იან წლებში, ევროპული და ზოგიერთი აზიური ეკონომიკების ზრდის გამო სიტუაცია მეტ-ნაკლებად შეიცვალა. აშშ, რომელიც ინფლაციის პრობლემებს შეეჯახა, ისეთ ნდობას არ იმსახურებდა ემიტენტის ხარისხში, როგორც ადრე, ასე რომ, სხვა ქვეყნებმა გადაწყვიტეს, მათ ხელთ არსებული დოლარები ოქროში გადაეცვალათ. ეს პროცესი საფრანგეთის პრეზიდენტმა, შარლ დე გოლმა დაიწყო, მას კვალდაკვალ მიჰყვნენ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა, იაპონია და კანადა. რის შედეგადაც, აშშ-ის ოქროს მარაგები ორჯერ შემცირდა. 
      1971 წლის შემდეგ ბრეტონ-ვუდსის სისტემას ყავლი გაუვიდა და იგი ახალმა სისტემამ შეცვალა, რომელსაც “იამაიკის სისტემა” ეწოდა. იგი ითვალისწინებდა, ძირითადი ვალუტების თავისუფალ მცურავ კურსებს, მათი ღირებულება რეალურ დროში უნდა დაედგინა ბაზარს, თუმცა, ამასთან ერთად, დოლარმა შეინარჩუნა ძირითადი მსოფლიო სარეზერვო ვალუტის პოზიციები. 
      ახალი სისტემა საკმაოდ მდგრადი და სტაბილური გამოდგა. ვალუტის კურსების ცალკეულ ცვალებადობას (მაგალითად, იენის დოლართან) არ შეეძლო დაერღვია მთლიანობაში მისი საიმედოობა. თუმცა, ბოლო წლებში იამაიკის პრინციპების ეფექტურობა კითხვის ქვეშ დადგა. 
      მსოფლიო საფინანსო კრიზისმა ბოლო ორი წლის მანძილზე კოლოსალური გავლენა იქონია კურსების რყევაზე. ამის საილუსტრაციოდ საკმარისია თვალი გადავავლოთ ევრო/დოლარის მიმართებას, რომელიც თავიდან იყო 1:1,6, შემდეგ დაეშვა 1:1,2-ზე, ახლა კი ისევ გაიზარდა 1:1,4-ზე. ასევე ძლიერად იცვლებოდა იენის, ავსტრალიური დოლარისა და სხვა ფულად ერთეულთა ფასიც. ყოველივე ეს სახელმწიფოების მხრიდან ადექვატურად აისახებოდა აღიარებულ სარეზერვო ვალუტის მიმართ ნდობაში. 
      ბოლო თვეების მოვლენებმა მხოლოდ გაამძაფრა ეს უნდობლობა. ცენტრალური ბანკები მიხვდნენ, რომ კრიზისიდან ადვილად ვერ გამოვიდოდნენ და მათ დაიწყეს საკუთარი ეკონომიკების (პირველ რიგში, საექსპორტო დარგში) მხარდასაჭერად ვალუტის დასასუსტებლად მიზანმიმართული ქმედებები. საბირჟო სპეკულიანტებმა ეს ტენდენცია უფრო გაამძაფრეს. მსოფლიო “სავალუტო ომზე” ალაპარაკდა, რომლის არსიც მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფოები საკუთარი ვალუტების დევალვაციაში ეჯიბრებიან ერთმანეთს. გარკვეულ მომენტში პროცესმა შესაძლოა მიმართულება დაკარგოს, რომელიც ძალიან მაღალ ინფლაციას გამოიწვევს და ყოველივე ამის შედეგი ქაღალდის ვალუტის მიმართ ნდობის დაკარგვა გახდება. 
      მსგავსი პროცესების დროს ოქროს ფასი კარგ ინდიკატორად გვევლინება, იმდენად, რამდენადაც ძვირფასი ლითონები რთულ პერიოდებში ინვესტორებისთვის თავშესაფრად იქცევა ხოლმე. ასეთ ფუნქციას ამერიკული დოლარიც ასრულებს, მაგრამ ბაზრებს მის მიმართ უფრო და უფრო მეტი ეჭვები უჩნდებათ. ამიტომაც, ოქრო თითქმის კონკურენტის გარეშე რჩება, ბოლო წლებში მისმა ფასმა თითქმის ორჯერ მოიმატა და უპრეცენტენდო აღმავლობის დემონსტრირება აჩვენა. აღმავლობა ნავთობის ბაზარზე რაღაც მომენტში ბევრად შთამბეჭდავი იყო, მაგრამ კრიზისის მწვავე ფაზამ მკვეთრად შეაჩერა იგი, ოქროს ფასი კი განუხრელად იზრდებოდა, რომელმაც გადალახა 1100, 1200 და 1300-იანი ნიშნულები. 
      რთული სათქმელია, კონკრეტულად რა ჰქონდა ზელიკს მხედველობაში, როცა 10 ნოემბერს, სინგაპურში კონფერენციაზე მან განაცხადა “ბრეტონ-ვუდს III” სისტემის შექმნის შესახებ და დასძინა, რომ ეს სისტემა არ გულისხმობს ფიქსირებული კურსების დადგენას, როგორც ეს მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ მოხდა. ზელიკის სიტყვებით, ოქრო ინვესტორებისათვის თავშესაფარი ჰავანა გახდა, რადგანაც ისინი ყველა ვალუტის მხოლოდ ბუნდოვან მომავალს ხედავენ (საგულისხმოა, რომ ამ ჩამონათვალში იუანი არ იგულისხმება, მაგრამ ჩინური ფულადი ნიშნები თავისუფალ მიმოქცევაში არც არის). 
      ზელიკმა განაცხადა, რომ ოქრო შესაძლოა სარეზერვო ვალუტების ჩამონათვალში შევიდეს და მათი კურსების დადგენის საყრდენი წერტილი გახდეს. მასთან ერთად კალათაში უნდა შევიდეს: ევრო, იენა, აშშ დოლარი და იუანი, მას შემდეგ, რაც იგი კონვერტირებადი გახდება. დოლარი დე-ფაქტოდ დაკარგავს მთავარი სარეზერვო ვალუტის სტატუსს და გახდება “თანასწორი თანასწორთა შორის”. 
      მსოფლიო ბანკის ხელმძღვანელისგან მეტი კონკრეტიკა არ ყოფილა, რაც, სავარაუდოდ, იმას ნიშნავს, რომ წამყვანი სახელმწიფოების ხელმძღვანელებსა და საბანკო ინსტიტუტებს გლობალური საფინანსო სისტემის ცვლილების მკაფიო გეგმა ჯერ არ აქვთ. ერთადერთი, ახლანდელი სიტუაციისგან გამოწვეული შეშფოთება არსებობს, რაც, გამწვავების შემთხვევაში, შესაძლოა გრანდოიზულ სავალუტო კრიზისში გადაიზარდოს, რასთან შედარებითაც 2008-2009 წლის საკრედიტო კრიზისი წვრილმანი გაუგებრობა იქნება. 
      შეხვედრა შეხვედრისთვის? 
      დიდი ოცეულის ლიდერები სეულში ვერ შეთანხმდნენ კოლექტიური მოქმედების გეგმასთან დაკავშირებით, რომელიც მიმართული იქნებოდა გლობალური დისბალანსის ლიკვიდაციისკენ. მსხვილი მოთამაშეები არჩევენ დამოუკიდებლად იმოქმედონ. G20-ის ნოემბრის შედეგების ფორმულირებაში ნათლად ჩანს დღევანდელი ის პრობლემები, რომელიც წამყვანი სახელმწიფოების ურთიერთობაშია შექმნილი: როგორ შეიძლება მეტ-ნაკლები სამართლიანობით გაიყოს შემცირებული მსოფლიო მოთხოვნა, რომელიც დღეს აშკარად არ არის და კიდევ დიდ ხანს არ იქნება საკმარისი იმისთვის, რომ ყველა მსურველი სამუშაო ადგილით იქნას უზრუნველყოფილი, საბიუჯეტო დეფიციტის გაზრდის გზით კი, სტიმულირების ტრადიციული მეთოდები სუფთა ალტრუიზმად გამოიყურება. მოთხოვნა კონკურენტებისკენ ინაცვლებს ხოლმე და რჩება მხოლოდ გაზრდილი სახელმწიფო ვალი. 
      რა მეთოდები აქვთ რეგულატორებს არსენალში? ან პროტექციონისტული ომები, ბრძოლა ინვესტიციების მოდინებასა და ჭარბ ინდივიდუალურ დანაზოგებთან კონკურენტული დევალვაციის გზით, საგადასახადო ბარიერებით, თუნდაც პირდაპირი აკრძალვებით კაპიტალის გამოდევნა ან ყველასთვის მისაღებ ქვოტირებაზე, გლობალური მოთხოვნის გადანაწილებაზე მოლაპარაკებებით წინსვლა, რასაც უნდა ემსახურებოდეს კიდევ ისეთი ინსტრუმენტი, როგორიც არის ოცეული, მაგრამ ჯერჯერობით ეს არც ისე კარგად გამოდის. 
      კაპიტალისა და სავაჭრო დინებების გზაზე ბარიერების გამყარება და კონკურენტული დევალვაცია, ჩვეულებრივ, საგადამხდელო ბალანსის საჭირო მიმართულებით ცვლილების საშუალებაა. აღიარებულია, რომ საშუალო პერსპექტივაში, ეროვნული ვალუტის რეალური კურსის დინამიკა სხვადასხვა თანაბარ პირობებში დაკავშირებულია ქვეყნის საგადამხდელო ბალანსის მიმდინარე  ანგარიშზე. კურსის გამყარება ქვეყანას ნეტტო-იმპორტიორად აქცევს და პირიქით. განსაკუთრებით მკაფიოდ ეს გავლენა ისეთი ქვეყნებისთვის ვლინდება, რომლებიც იძულებულნი არიან მკვეთრად შეცვალონ მიმდინარე ანგარიშის მოცულობა (როგორც მაგალითად, რუსეთი, ტაილანდი, კორეა, ინდონეზია 1997-1998 წლების კრიზისისას ან მექსიკა ცოტათი ადრე). 
       მაგრამ, არის თუ არა სინამდვილეში ასე და თუ არსებობს გამონაკლისი? საშუალოდ, გრძელვადიან პერიოდში დოლარის, ევროსა და იენის რეალური კურსი თითქმის მუდმივი რჩებოდა, მაშინ, როცა, ვთქვათ, რუბლი გამყარდა, რაც შეიძლება მიმდინარე ანგარიშის მოძრაობას მივაწეროთ. თუკი 90-იანი წლების ბოლოს რუსეთი საერთო წესს მისდევდა, რის მიხედვითაც “ღარიბი ქვეყნები მდიდრების ხარჯებს ფარავენ” და დანარჩენი მსოფლიოს კრედიტირებაზე თავისი მშპ-ის 20%-ზე მეტს მიმართავდა, ახლა რუსთის მიმდინარე ანგარიში თითქმის დაბალანსებულია. ამასთან, ექსპერტები აცხადებენ, რომ აუცილებელია ყურადღება მიექცეს საერთო ტენდენციისგან საგულისხმო გადახვევას: 
      2000 წელს, განსაკუთრებით კი 2002 წლის დასაწყისში, დოლარი არ გამყარდა, რაც აბსოლუტურად არაადექვატური იყო აშშ-ში უზარმაზარი მოცულობის კაპიტალის შედინების ფონზე. თავისებურად ეს გახდა სავაჭრო საქონლის გაძვირების გამო ვაჭრობის პირობების გაუარესების რეზულტატი, რომელიც ევროზონაშიც ჩანს, ხოლო იაპონიაში მიმდინარე ბალანსში საინვესტიციო შემოსავლების მკვეთრი ზრდით ინიღბება. უმთავრესად, ეს აშშ-ის საექსპორტო სექტორის შემცირების შედეგია, რაც თავისებური გამოვლენის ფორმა გახდა “ჰოლანდიური ავადმყოფობისა” კაპიტალის შედინების შედეგად, რისგანაც აშშ-ის ხელისუფლებამ ჯორჯ ბუშ-უმცროსის მმართველობისას ვერ შეძლო ან არ ისურვა დაეცვა ქვეყანა. 
      ოთხი ქვეყანა, რომელთანაც აშშ-ს ყველაზე დიდი სავაჭრო დეფიციტი აქვს არიან: ჩინეთი, გერმანია, იაპონია და საუდის არაბეთი. სამრეწველო წარმოების ზრდას ეს ქვეყნები ძირითადად აშშ-ში ექსპორტით უწყობენ ხელს და, როგორც ამერიკელები მიიჩნევენ, არაფერს აკეთებენ შიდა მოხმარების სტიმულირებისთვის. ასე რომ, გლობალური სავაჭრო დისბალანსის შერბილების შემთხვევაში, დოლარს საკმაოდ საფუძვლიანი დასუსტება ელის და, როგორც ექსპერტები აცხადებენ, იმისგან დამოუკიდებლადაც, თუ როგორ პოლიტიკას გაატარებს ფედერალური სარეზერვო სისტემა – რბილს თუ მკაცრს. შესაძლოა, აშშ-ში ახალი საექსპორტო სექტორიც შეიქმნას რაიმე ინოვაციურ წარმოებაში, როგორც ეს “ახალი ეკონომიკის” სექტორში (დოთკომები) მოხდა 1995-2002 წლებში, როცა დოლარი ინტენსიურად გამყარდა. 
      პრაქტიკა თეორიის წინააღმდეგ 
      G20-ის სურვილს – ისეთი მონეტარული პოლიტიკის გატარება, რომელიც ეკონომიკისა და ფასების ზრდის სტაბილურ ტემპებს უზრუნველყოფს – ექსპერტები ეჭვით შესცქერიან და ფიქრობენ, რომ ამ დიპლომატიური ევფემიზმის უკან შეიძლება იმალებოდეს აშშ-ის მისამართით გადაკრული მათრახი. აშშ რბილ ფულად-საკრედიტო პოლიტიკას აგრძელებს ქვეყანაში, რაც განვითარებად ბაზრებზე კაპიტალის მოდინების გამო ბუშტების წარმოქმნას იწვევს და არა მხოლოდ ამას. 
      მართლაც, აშშ-ში რაოდენობრივი ლიბერალიზმის შედეგი შეიძლება გახდეს ამ ქვეყანაში სუფთა კაპიტალის შედინების შემცირება. სახაზინო ვალდებულებების შემოსავლიანობის ვარდნა, ამას დამატებული ინფლაციის მოსალოდენელი ზრდა ნიშნავს დოლარის აქტივებზე რეალური განაკვეთების შემცირებას. ყოველივე ეს (თეორიაში მაინც) გამოიწვევს დოლარის რეალურ დასუსტებას, მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის შემცირებას და კაპიტალის სუფთა მოდინებას. 
      ასეთი განლაგების შემთხვევაში, სავალუტო ომები გარდაუვალია. ფედერალური სარეზერვო სისტემის რბილი პოლიტიკა უზრუნველყოფს განვითარებად ქვეყნებში ფულის მძლავრ შედინებას, მათი ვალუტები ძვირდება, სპეკულატიური ინვესტიციებისგან თავდასაცავად მათ მოუწევთ ბარიერების შექმნა და მთელი ძალებით თავიანთი ვალუტების დასუსტება. წერე იკვრება. თუმცა, საკითხავია, ფულის მიწოდების ზრდა მართლაც არის თუ არა ვალუტის კურსზე არაპირდაპირი ზემოქმედება? სინამდვილში, ჯერჯერობით, საწინააღმდეგო რეაქციას შეინიშნება – მსოფლიო ბაზრებზე დოლარი მყარდება. თეორიულად თითქმის 35 წლის განმავლობაში, რაც ოვერშუთინგის1 მოდელი გამოქვეყნდა, მონეტარულ შოკებზე ვალუტების კურსების რეაქციის უფრო შინაარსიანად აღმწერი ჯერ არაფერი მოგონილა. მოცემული კონცეფციის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ნორმალურ სიტუაციაში ნომინალური კურსების მოძრაობა გამოითვლება საპროცენტო განაკვეთების დაუფარავი პარიტეტით. 
      ისევე, როგორც ფასებზე ფულის რაოდენობის გავლენის შემთხვევაში, ოვერშუთინგის ნათლად აღმოჩენა შესაძლებელია მსხვილი შოკების დროს, ისეთის, როგორიც იყო 1980-იან წლებში აშშ-ში ვოკლერის ან დიდ ბრიტანეთში 1970-იან წლებში ტეტჩერის დეზინფლაციები. ფულადი პოლიტიკის შედარებით ზომიერი ცვლილებისას, ეს მოდელი სავალუტო კურსების მიმდინარე რყევას ზუსტად არ ხსნის. ასეთი გავლენა ბუნდოვნად აიხსნება სხვა გარემოებებით – დაახლოებით ისე, როგორც ფულადი მასის მოძრაობაში ზომერი ცვლილების გავლენით ჩვეულებრივ არ შეიძლება ერთმნიშვნელოვნად აიხსნას ფასების მოძრაობის დონე. ასე რომ, ცალსახად იმის თქმა, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემის გადაწყვეტილებების გამოცხადება დოლარის კურსის დაწევამდე მიგვიყვანს, არ შეიძლება. უფრო სწორად, შესაბამისი მოლოდინი ბაზრების მიერ მოგებულია და კურსების შემდგომი მოძრაობა დაფუძნებული იქნება სხვა სიახლეებზე. 
      აშშ-ის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ, ისევე, როგორც კრიზისის პერიოდში, გადაწყვეტილება მიიღო, შეარბილოს ფულადი პოლიტიკა. ხელისუფლების მოტივები თვალნათელია – მეურნეობების აღდგენის მხარდაჭერა, დეფლაციასთან ბრძოლა, სახელმწიფო ვალის გაუფასურებისა და დოლარის მსუბუქად დაგდების მცდელობა. თუმცა, ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ყველა ამ ზომების შედეგიანობა ჯერჯერობით კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. 
      ამერიკული ცენტრალური ბანკის “ბრძენთა საბჭომ” – როგორც ამას ღია ბაზარზე ოპერაციების კომიტეტს უწოდებენ (FOMC) – გადაწყვეტილება მიიღო, მნიშვნელოვნად შეერბილებინათ ქვეყნის ფულადი პოლიტიკა, რადგან ადრინდელი მოლოდინის პოზიცია საქმიან აქტივობას თრგუნავს, ეწინააღმდეგება უმუშევრობის შემცირებას და დოლარის სტაბილურობისა და დასაქმების მხარდაჭერის ფსს-ის ორმაგ მანდატს. 
      ფსს-ის პოლიტიკის უშუალო მექანიზმი, რომელსაც რაოდენობრივი ლიბერალიზმი ეწოდება (quantitative easing), ცენტრალური ბანკის მიერ სახაზინო ობლიგაციების შესყიდვაში გამოიხატება – 2011 წლის II კვარტლამდე ყოველთვიურად 110 მილიარდი დოლარის ოდენობა, რაც გამოიწვევს ღია ბაზარზე ოპერაციების შედეგად ფსს-ის ბალანსზე არსებული ფასიანი ქაღალდების ღირებულების გაზრდას დაახლოებით 30%-ით. საორენტაციო გათვლებით, სახაზინო ემისია შესაძლებელს გახდის მომავალი წლის შუა პერიოდისთვის წლიურ 8%-მდე ფულადი მასის I2-ის გაფართოების ტემპების აწევას, თუკი საბანკო კრედიტის შენატანი კერძო სექტორისთვის ნეიტრალური დარჩება. 
      რაოდენობრივი ლიბერალიზმის ახლანდელი “ტური” აშშ-ში უკვე მეორე იქნება – პირველი დაიწყო 2009 წლის დასაწყისში და გაგრძელდა 2010 წლის მარტამდე. პირველ ჯერზე, ინსტრუმენტად იპოთეკური სააგენტოების ქაღალდები იქცა (mortgage backed securities, MBS). ფულად მასასა და ერთობლივ მოთხოვნაზე საერთო ზემოქმედების პარალელურად ფსს მიზნად ისახავდა სხვადასხვა ბაზრებზე შემოსავლიანობის გამოთანაბრებას, ასევე, ლიკვიდობის მხარდაჭერას, იპოთეკური ქაღალდების ბაზარზე შემოსავლიანობისა და იპოთეკური კრედიტების განაკვეთების შემცირებას.  
      გაზაფხულის დადგომასთან ერთად აშშ-ის მონატარულმა რეგულატორმა კურსი აიღო პირველი რაოდენობრივი ლიბერალიზმის დასასრულისკენ, რომლის დახმარებითაც მათ კრიზისის მწვავე ფაზას გვერდი აუარეს, ყოველ შემთხვევაში, მაშინ ისე სჩანდა, თითქოს მიზანი მიღწეული იყო. მარტის ბოლოსთვის შეჩერდა იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების შესყიდვა, რადგან ეს ქაღალდები თანდათანობით იფარებოდა, რაც “გამოსვლის სტრატეგიის” რეალიზაციის დასაწყისს ნიშნავდა – კრიზისის დროს წარმოუდგენლად გაზრდილი ფულადი ბაზის შემცირებას. იმედოვნებდნენ, რომ ფულადი მიმოქცევის მხარდაჭერის ეს არხი თანდათანობით შეერეოდა კერძო სექტორისთვის საბანკო კრედიტის აღდგენას.  
      თუმცა, II კვარტალში დაგეგმილმა ამერიკული ეკონომიკის დამუხრუჭებამ ფსს აიძულა მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება გადაედო. 10 აგვისტოსFOMC-მ განკარგულება გასცა ქაღალდების საერთო ბალანსი დაეტოვებინათ ღია ბაზარზე ოპერაციების ანგარიშებზე დაახლოებით 2 ტრილიონი დოლარის ფარგლებში და იპოთეკური ქაღალდები, რომელიც იფარებოდა, ჩაენაცვლებინათ სახელმწიფო ობლიგაციებით. მაგრამ ახლა ფსს-ის ბალანსის შემდგომ გაფართოებაზეა კურსი აღებული. 
      რაოდენობრივი ლიბერალიზმის ახლანდელი ეპიზოდის თეორიული საფუძველი ეგრეთ წოდებული დაბალანსებული სიმდიდრის თეორიაა. მიიჩნევა, რომ ფსს-ის ობლიგაციების შესყიდვა სხვა აქტივებზე (აქციები, უძრავი ქონება და სხვა) ფასების პროპორციულ ზრდას გამოიწვევს, ეს კი ერთობლივ მოთხოვნას ააქტიურებს. თუმცა, როგორც ბევრი კრიტიკოსი აცხადებს, ასეთი პოლიტიკა აქტივების ბაზარზე ბუშტების გაბერვას იწვევს, მაშინ, როცა ჩვეულებრივი სასაქონლო ინფლაცია (საბაზისო, ანუ სურსათისა და ენერგომატარებლების გარეშე) აშშ-ში ისედაც აღწევს ნორმად მიჩნეულ ორპროცენტიან დონეს. 
      სავალე ხაფანგის რისკები 
      რაოდენობრივი ლიბერალიზმის პოლიტიკასთან დაკავშირებით ცალკე აქტიურად განიხილება სახელმწიფო ვალის შემცირების ეპიზოდი. რასაკვირველია, საბიუჯეტო კრიზისის შედარებით აშკარა კანდიდატებად ევროზონის პერიფერიის ქვეყნები გამოიყურებიან (PIIGშ). თუმცა, მათ ხელთ არ აქვთ ფულის საჭრელი დანადგარი, ხოლო გერმანულ-ფრანგულ რკინის ხელს, რომელსაც ევროზონაში Ordnung2 უპყრია, აიძულებენ ადგილობრივი პროლეტარიატის მიერ მინების მსხვრევასთან შეგუებას, ვიდრე ევროკავშირის ცენტრალური ბანკის იმედად ყოფნას. 
      იაპონიის ფისკალური პრობლემები ჯერ ისეთი მწვავე არ არის, როგორადაც შეიძლება მოგვეჩვენოს ვალის აღმნიშვნელი ციფრის დანახვისას (მიმდინარე წლის ივლისის დასაწყისის მდგომარეობით მშპ-ის 198,3% სახელმწიფო გარანტიის ჩათვლით). ვალის მომსახურების ღირებულება თითქმის ნულოვანია, კრიზისამდელ წლებში საბიუჯეტო დეფიციტი აშშ-სთან შედარებით ნაკლებიც კი იყო, იაპონელები საერთოდ მიდრეკილნი არიან დაგროვებისადმი, ასე რომ, დაფარვადი ობლიგაციების რეფინანსირების პრობლემები ჯერჯერობით არ არის. გამომდინარე აქედან, საბიუჯეტო დეფიციტის მონეტარიზაციის ყველაზე რეალური კანდიდატი აშშ-ია. კონგერსის ბიუჯეტური მმართველობა თავის საჯარო დოკუმენტებში სხვა სცენარებთან ერთად ასეთ საშინელებასაც განიხილავს – აშშ-ის სახელმწიფო ვალის პირამიდული ზრდის სტადიაში შესვლასაც, რის შედეგადაც 2084 წლისთვის ვალი ფანტასტიკურ მოცულობას მიაღწევს, თითქმის 10 წლის მშპ-ს! ხოლო უფრო ახლო მომავალში – 2025 წლისთვის – ამ სცენარის მიხედვით, ვალმა შესაძლოა ისტორიულ მაქსიმუმს, მშპ-ის 105%-ს მიაღწიოს. 
      ყველასთვის კარგად არის ცნობილი ის პირობები, რომელზედაც ყურადღების გამახვილების შემთხვევაში, შესაძლებელია ამა თუ იმ სახელმწიფოს მთავრობა სავალე ხაფანგში არ მოექცეს. 
      პირობა I – ვალი იზრდება, სანამ დეფიციტის დამოკიდებულება ვალთან აღემატება მშპ-ის ნომინალურ ზრდის ტემპს. მაშინაც, თუ რეალურად ეკონომიკა არ იზრდება, ხოლო დეფიციტი უზარმაზარია, ინფლაციის ტემპების დაჩქარება, რომელიც მშპ-ის ნომინალურ ზრდას ადიდებს დეფიციტის ვალთან დამოკიდებულების სიდიდემდე, ამ უკანასკნელის ზრდას შეაჩერებს. მაგრამ საკითხავია, როგორ მოიქცევა დეფიციტი? მასაც შეუძლია გაიზარდოს ობლიგაციების გამოშვებისას ნომინალური პროცენტის ზრდის გამო. ვალის ინფლაციურ შემცირებას, როგორც თვითმიზანსაც არ აქვს აზრი, რადგანაც ნომინალური განაკვეთები უფრო მალე გამოკვეთენ ინფლაციას და არაფერი შეიცვლება. 
      პირობა II – ვალი იზრდება, სანამ ვალთან პირველადი დეფიციტის დამოკიდებულება აღემატება მშპ-ის რეალურ ზრდასა და რეალურ პროცენტს შორის სხვაობას. ეს წესი გვაჩვენებს, თუ საიდან შეიძლება მოვიდეს საშიშროება – რეალური პროცენტი მოულოდნელად შესაძლოა ძალიან გაიზარდოს. რა შემთხვევაში შეიძლება ეს მოხდეს? თეორია გვეუბნება, რომ რეალური პროცენტი ტენდენციაში უნდა ტრიალდებდეს ინვესტიციების საბოლოო ეფექტიანობის ირგვლივ. ეს ყველა ქვეყანაში განსხვავებულია: ჩინეთში იაფი შრომის გამო მაღალია, ხოლო კაპიტალით გაჯერებულ აშშ-ში – დაბალი, რაც განვითარებული ქვეყნებიდან განვითარებადში კაპიტალის დინებას ამოძრავებს. განაკვეთები არ თანაბრდება ქვეყნებით გამოწვეული რისკების მიზეზით, რომელიც განვითარებადი ქვეყნებისთვის მიიჩნევა უფრო დიდად ადგილობრივი ხელისუფლების ნაკლები უნარის გამო – გაუმკლავდნენ კრიზისულ სიტუაციებს, ხოლო მოსახლეობა ბევრად მიდრეკილია პანიკისა და ბუნტისადმი. 
      კონგრესის ბიუჯეტური მმართველობა საბაზისო სცენარის მიხედვით, პროგნოზირებს არა მხოლოდ ამერიკული ბიუჯეტის პირველად პროფიციტს 2020 წლისთვის, არამედ რეალური განაკვეთების შენარჩუნებას 3%-ის დონეზე (აქ ისინი ოპტიმისტები არიან, ისინი ხომ ბაზრებს არ აკონტროლებენ) და ასეთივე (2-2,5%) რეალურ ზრდას. ასეთ პირობებში, აშშ-ის სახელმწიფო ვალი დაწყებული 2012 წლიდან სტაბილიზდება მშპ-ის 68-69%-მდე. ფედერალური ვალის საპროცენტო გადასახდელი, რომელიც დღეს მშპ-ის 1%-ს შეადგენს, ამ სცენარის თანახმად, 2035 წლისთვის 4%-მდე გაიზრდება. 
      უნდა აღინიშნოს, რომ ფულის საჭრელი დანადგარის ჩართვის შედეგები, აშშ-ის სახელმწიფო ობლიგაციების საპროცენტო განაკვეთების უეცარი აწევის შემთხვევაში, სინამდვილეში არც ისე ერთგვაროვანია. პირველ რიგში კი, ფაქტი არ არის, რომ შედეგი ვალის ინფლაციური შემცირება გახდება. 
      დღეს ძალიან ბევრს საუბრობენ, რომ აშშ წამყვანი ეკონომიკური ძალის როლს დაკარგავს, მაგრამ ექსპერტები ფიქრობენ, რომ ეს გაუმართლებელი შეხედულებაა. მსგავს მოსაზრებებს 70-80-იან წლებშიც აჟღერებდნენ, რაც არ გამართლდა, რასაკვირველია, ზოგიერთ ქვეყანას ბევრად ინტენსიური ეკონომიკური ზრდა აქვს აშშ-სთან შედარებით, მაგრამ აშშ-ის დაღმასვლაზე საუბარი ჯერ ძალიან ნაადრევია. ანალიტიკოსებს სჯერათ, რომ დღეს მიღებული ზომები ეკონომიკური აქტივობას გამოიწვევს და სამი-ოთხი წლის შემდეგ მსოფლიო ღიმილით გაიხსენებს აშშ-ის მიმართ გამოთქმულ ეჭვებს და ისევ გაბატონდება აზრი, რომ შეერთებული შტატები უდავო ლიდერია. 
      რაც შეეხება ზელიკის ოქროს სტანდარტის დაბრუნების იდეას, ექსპერტების აზრით, იგი ადვილი გასაბათილებელია. მისი მოსაზრება ჩვეულებრივი ინტერნაციონალისტი ადამიანის მოსაზრებაა, რომლის მთავარი სიხარული ცხოვრებაში ის არის, დაინახოს, თუ როგორ იძენს ძალას და გავლენას ისეთი ინსტიტუტები, როგორებიცაა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი ან მსოფლიო ბანკი. 
      მაგრამ, იქნებ, მსოფლიო მართლაც ოქროს სტანდარტისკენ მოძრაობს? იქნებ, სსფ-სა და მსოფლიო ბანკის პირობების გამო ან სახელმწიფოებრივი დეფოლტის შიშის გამო ქვეყნებში ბაზრები მთავრობებს აიძულებენ ამ ალტერნატივას მიმართონ, დამოუკიდებლად იმისა, მოსწონთ თუ არა მათ ეს? დოლარი თავის სტატუსს თანდათანობით კარგავს, ევრო შეუძლებელია განვიხილოთ მის ალტერნატივად.