ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის გამოწვევები და პერსპექტივები საქართველოში
ავტორის სტილი დაცულია
მაია კობახიძე
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის
ფაკულტეტის II კურსის სტუდენტი
Mako.kobakhidze150@eab.tsu.edu.ge
ანოტაცია
სტატიის შესავალში მკითხველი გაეცნობა საფონდო ბირჟის არსს და საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარების ეტაპებს. განვიხილავ იმ ძირითად პრობლემებს, რომლებიც გასული საუკუნიდან დღემდე აფერხებს ბირჟის განვითარებას. ორი ურთიერთდაკავშირებული, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში კონკურენტული სფეროს – ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობისა და საბანკო სისტემის დადებითი და უარყოფითი მხარეების განხილვით მკითხველი კიდევ ერთხელ დარწმუნდება ბირჟის განვითარების აუცილებლობაში. ნაშრომი სრულდება COVID – 19-ის პირობებში მომხდარი მნიშვნელოვანი ცვლილებებისა და მათი შედეგების განხილვით. სტატიის მიზანს წარმოადგენს მკითხველისათვის საფონდო ბირჟის ისტორიისა და მისი შემაფერხებელი ფაქტორების გაცნობა, რომელთა გადაჭრითაც შესაძლოა საქართველომ თავი დააღწიოს საკმაოდ რთულ ეკონომიკურ პრობლემებს.
Annotation
In the introduction of the article, the reader will get acquainted with the essence of the stock exchange and the stages of development of the Georgian stock market. I will discuss the main problems that have hindered the development of the stock market from the last century to the present. By discussing the two interrelated but in case of Georgia competitive spheres – stock trading and the pros and cons of the banking system, the reader will once again be convinced of the need to develop the stock market.The paper concludes with a review of the significant changes that have taken place under COVID-19 and their implications. The purpose of the article is to acquaint the reader with the history of the stock exchange and its impediments, by the solution of which Georgia may get rid of quite difficult economic problems.
საფონდო ბირჟა წარმოადგენს ორგანიზებულ ბაზარს, რომელიც მისი წევრი ფინანსური ინსტიტუტების მეშვეობით უზრუნველყოფს სავაჭრო სისტემაში დაშვებულ ფასიან ქაღალდებზე ვაჭრობისა და დადებული გარიგებების შესრულების ორგანიზებას დადგენილი წესებისა და პროცედურების შესაბამისად, ავრცელებს დადებულ გარიგებათა შესახებ და ფასებთან დაკავშირებულ სხვა ინფორმაციას. საფონდო ბირჟა, როგორც საჯარო ვაჭრობის ინსტიტუტი, ხელს უწყობს ინვესტიციების მოზიდვას ფასიანი ქაღალდების საჯარო განთავსებისა და მათი მიმოქცევის ორგანიზების გზით.[1]
ფასიანი ქაღალდი თავისი არსით წარმოადგენს მიმოქცევაში მყოფ ფინანსურ ინსტრუმენტს, რომლის საჯარო შეთავაზება შესაძლებელია წილობრივი ფასიანი ქაღალდების, ანუ აქციების სახით, სასესხო ფასიანი ქაღალდების, ანუ ობლიგაციების სახით ან მათი კომბინირებული ვარიანტით.
აქცია წარმოადგენს ფასიან ქაღალდს, რომელიც გამოხატავს სააქციო საზოგადოებაში მისი მფლობელის წილს. იგი ადასტურებს მისი მფლობელის უფლებებს ემიტენტის საწესდებო კაპიტალში წილზე, მოგებიდან დივიდენდის მიღებასა და ემიტენტის ლიკვიდაციის შემთხვევაში დარჩენილი აქტივებიდან შესაბამისი წილის მიღებაზე.
ობლიგაცია არის ფასიანი ქაღალდი, რომელიც წარმოადგენს ობლიგაციის გამომშვები იურიდიული პირის სასესხო ვალდებულებას და ადასტურებს მისი მფლობელის უფლებას მიიღოს ობლიგაციაზე მითითებული ნომინალური ღირებულება წინასწარ დადგენილ ვადაში და სარგებელი დადგენილი პერიოდულობით.აღსანიშნავია, რომ ობლიგაციის გამოშვებით ემიტენტი იღებს ვალს, რომლის გასტუმრება, როგორც წესი, კუპონების გაცემით და ობლიგაციის დაფარვის მომენტში სრული თანხის დაბრუნებით ხდება. [2]
განვითარებულ ქვეყნებში ფინანსური ბაზარი განაწილებულია საფონდო ბირჟებს, ბანკებსა და სადაზღვევო კომპანიებს შორის.
ფასიანი ქაღალდების ბაზარი წარმოადგენს საბანკო სესხისგან განსხვავებულ, ალტერნატიულ წყაროს და ადგილს, სადაც ყალიბდება საბაზრო ფასი და ფასწარმოქმნის მექანიზმი (ორგანიზებულ ფასიანი ქაღალდების ბაზარს საფონდო ბირჟა ეწოდება). საფონდო ბაზარზე შესაძლებელია იაფი და გრძელვადიანი რესურსების მოზიდვა.
გამოვყოთ 3 ძირითადი უპირატესობა, რომლებიც საფონდო ბირჟებს გააჩნიათ კორპორაციების მხრიდან რესურსების მოძიების პროცესში:
• ბირჟის მეშვეობით მეანაბრეები ადვილად თმობენ დანაზოგებს გრძელვადიანი ინვესტიციების დასაფინანსებლად. საინვესტიციო კორპორაციები ცდილობენ, რომ ეფექტიანად გამოიყენონ ფასიანი ქაღალდების გაყიდვით მიღებული ფინანსური რესურსები, რომ მუდმივად შეინარჩუნონ ფასიანი ქაღალდების მაღალი კურსი.
• საფონდო ბირჟა აადვილებს ფირმების კაპიტალის დანაწევრებას. თითოეული მეანაბრე შეიძლება კორპორაციის თანამფლობელი ან მესაკუთრე გახდეს.
• საფონდო ბირჟის მეშვეობით გამარტივებულია ინვესტიციების დასაფინანსებელი რესურსების ერთი კომპანიიდან მეორეში ან სხვა დარგში გადატანა.[3]
საბანკო სესხი წარმოადგენს მოკლევადიანი რესურსის მოძიების მარტივ და ფართოდ გავრცელებულ ფორმას. სესხის გაცემისას ხდება საწარმოს ფინანსური და ეკონომიკური მდგომარეობის შესწავლა, კომპანიის ქონებისა და მისი ცალკეული აქციის ფასის დადგენა, ხოლო მიღებული ინფორმაციის ანალიზის შემდეგ დგება კომპანიის საკრედიტო სანდოობის დონე. აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ საბანკო სესხით სარგებლობისას მეწარმე ვალდებულია, გადაიხადოს სესხის უზრუნველყოფის გირაო და მაღალი ფიქსირებული სასესხო განაკვეთი, რაც საფონდო ბირჟაზე შემოთავაზებულ პირობებთან შედარებით მოცემულ რესურსს ნაკლებად მიმზიდველს ხდის. სამწუხაროდ, საქართველოში კაპიტალის ბაზრის განვითარების საწყისი ეტაპიდანვე საბანკო სისტემა დომინანტურ მდგომარეობაში იყო, რამაც მნიშვნელოვნად შეაფერხა საფონდო ბირჟის საქმიანობა და მისი შემდგომი განვითარება. [2]
საფონდო ბირჟის ჩამოყალიბება და განვითარება საქართველოში
საქართველოში საფონდო ბირჟების ჩამოყალიბების საწყისი ეტაპი მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრიდან დაიწყო და ის ორ ეტაპს მოიცავს.1991-1993 წლებში მეწარმეობის გაჩენამ საბირჟო ბუმი ჩამოაყალიბა და 1991 წლის ბოლოს საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედებდა 20-ზე მეტი ორგანიზაცია, რომლებიც ბირჟის სახელით იყო ცნობილი ( ,,კავკასიის ბირჟა”, ,,თბილისის უნივერსალური ბირჟა”, ,,საქართველოს ბირჟა”, ,,უტა”, ,,კომერსანტი” და ა.შ). ბირჟები პრობლემების წინაშე დადგნენ და 1993 წლისთვის მხოლოდ ,,კავკასიის ბირჟამ” შეძლო, გარდაქმნილიყო არამომგებიან ორგანიზაციად. დანარჩენი ბირჟებიდან უმეტესობა გაუქმდა, ნაწილმა კი განაგრძო არსებობა როგორც კომერციულმა საშუამავლო ფირმამ.
მეორე ეტაპი უშუალოდ უკავშირდება ხელისუფლების მხრიდან ეკონომიკური სტაბილიზაციის ღონისძიებებისა და პრივატიზაციის პროცესის დაწყებას.
ამ ეტაპზე მიმოქცევაში გაჩნდა ახალი ქართული ვალუტა და გამოიცა პირველი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდი – საპრივატიზაციო ბარათი. ცვლილებების მომტანი აღმოჩნდა ,,მეწარმეთა შესახებ კანონის” და ,,საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბირჟის” შექმნა.
მესამე ეტაპის დაწყება დაკავშირებულია ,,საქართველოს საფონდო ბირჟის” ჩამოყალიბებასთან, რომელიც დღემდე აგრძელებს ფუნქციონირებას. მოცემულ ბირჟაზე გარიგებების დადება 2000 წლიდან დაიწყო და ამოქმედდა ორგანიზებული საფონდო ბაზარი. ამ საქმეში დიდი როლი ითამაშა აშშ-ს განვითარების სააგენტომ და ბარენცჯგუფმა, რომელთა ხელშეწყობით და დაფინანსებით შეიქმნა საფონდო ბირჟა, მომზადდა კანონი ,,ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ” და მთლიანობაში შეიკრა ცივილური საფონდო ინდუსტრიის ყველა ატრიბუტი.
აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ, რომ მოცემული ცვლილებების შემდეგ, 2002 წელს, ბირჟაზე დაშვებული იყო 278 სააქციო საზოგადოება, აღნიშნული რიცხვი 2006 წელს 242-მდე შემცირდა მაგრამ ამავდროულად გაიზარდა გარიგებების რაოდენობა რამაც 2006 წელს ყველაზე მაღალი ფულადი ბრუნვის, 169 137 895 ლარის ოდენობით დაფიქსირება გამოიწვია. ამავე პერიოდში საფონდო ბირჟების უმსხვილესი ოპერატორი OMX ჯგუფი საქართველოს ბაზარზე შემოვიდა წინადადებით, საქართველოს საფონდო ბირჟის შეძენასთან დაკავშირებით, რაც საქართველოს უჩენდა მსოფლიო საფონდო ბაზარზე ინტეგრაციის პერსპექტივას.
საბოლოოდ 2007 წელს საფონდო ბაზარმა პიკს მიაღწია,მაგრამ შემდეგ მან დაიწყო კლება, გაქრა ლიკვიდურობა და შემცირდა ბირჟაზე დადებული გარიგებების რაოდენობა. [2]
ბირჟის აქტუალობის დაკარგვის გამომწვევი მიზეზები
როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, ბირჟის განვითარება მრავალ ცვლადზეა დამოკიდებული. სამომავლო პერსპექტივების განსაზღვრისთვის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს იმ ძირითადი პრობლემების განხილვა
და შემდგომ უკვე მათი გადაჭრის გზების მოძიება, რომლებმაც საქართველოში ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის შეჩერება გამოიწვიეს. განვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში თავისუფალი რესურსების დაბანდება მომგებიანი კომპანიების აქციებში ხდება, რაც ინვესტორებს აძლევს საშუალებას, რომ მიიღონ სარგებელი დივიდენდების სახით და გახდნენ პერსპექტიული ბიზნესის თანამფლობელები. საქართველოში მდგომარეობა განსხვავებულია.საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად კომერციული ბანკებისათვის საფონდო ბირჟის აქციების საკონტროლო პაკეტის შეძენის უფლების მინიჭებით მათ მფლობელობაში ბირჟის აქციების 50%-ზე მეტი გადავიდა, რაც წესდების მიხედვით მათ ხელში ხმათა უმრავლესობის გადასვლას გულისხმობდა. ხაზგასასმელია, რომ საბანკო-საკრედიტო მექანიზმი და ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მექანიზმი არის ორი ალტერნატიული, კონკურენტი სფერო, რომლებიც დამოუკიდებლად უნდა ვითარდებოდნენ.
კანონში ,,ფასიანი ქაღალდების შესახებ” 2007 წელს მოხდა ცვლილებების შეტანა, რადგან ფინანსურმა რესურსმა, რომელიც საფონდო ბაზრის ამუშავებამდე მხოლოდ ბანკებისკენ მიედინებოდა, იპოვა სხვა გზა და იქ დაიწყო გადანაცვლება. საფრთხის გაჩენისთანავე საკანონმდებლო ცვლილებებით მოხდა მისი ლიკვიდირება და გარიგებების დადება დაიწყო ეგრეთ წოდებულ ,,ნაცრისფერ ბაზარზე”. ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ფუნქციონირებისთვის უმთავრესია, რომ ბაზარზე იყოს ჯანსაღი კონკურენცია და გამჭვირვალე ფასწარმოქმნის მექანიზმი.კანონმდებლობის გაუმართავობამ გამოიწვია ბაზრისადმი უნდობლობის ჩამოყალიბება რაზეც მეტყველებს 2000 სააქციო საზოგადოებიდან მხოლოდ 300-ის რეგისტრირება საფონდო ბირჟაზე. განხორციელებულმა ცვლილებებმა უკან დახია ბაზრის კაპიტალიზაციის ფარდობის მაჩვენებელიც მშპ-სთან, რომელიც ქვეყნის საფონდო ბაზრის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელია. აღსანიშნავია, რომ მსოფლიოს საშუალო მაჩვენებელი შეადგენდა 77%-ს, ჩვენთან კი ამ მაჩვენებელმა თავის მაქსიმუმს 2007 წელს მიაღწია და 13,7%-ს შეადგენდა, მაგრამ საკანონმდებლო ცვლილებების შემდეგ მან მკვეთრად დაიწყო კლება. [4]
საკანონმდებლო ცვლილებებმა გავლენა იქონია საბროკერო კომპანიებზეც, რადგან საფონდო ბირჟაზე ,,ფიქსინგის” შემოღებით ფაქტობრივად გაქრა მათი აუცილებლობა.წლების განმავლობაში გაზრდილმა საწესდებო მოთხოვნებმა შეამცირა საბროკერო კომპანიების რიცხვი. თუ ბირჟის აღმავლობის პერიოდში არსებობდა 42 საბროკერო კომპანია, რაც საქართველოს კანონმდებლობით საინვესტიციო ბანკის ეკვივალენტური ინსტიტუტია, 2018 წელს მათი რიცხვი 11 ერთეულს ითვლიდა, რომელთა დიდი ნაწილი კომერციული ბანკების ფილიალები იყო. აღსანიშნავია, რომ 2021 წლის მონაცემებით საბროკერო კომპანიების რაოდენობა არ შეცვლილა და კვლავ 7-ს უტოლდება, რაც მიგვანიშნებს ბირჟაზე მკვეთრი ცვლილებების არარსებობაზე და საბროკერო საქმიანობის შეფერხებაში საკანონმდებლო ცვლილებების ბრალეულობაზე.
აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტიც, რომ საბჭოთა პერიოდის შემდეგ ფინანსების მოძიების ერთადერთ გზად ბანკი მოიაზრებოდა, რაც დღემდე აფერხებს საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ვაჭრობის განვითარებას. საზოგადოებაში არსებულმა განათლების ნაკლებობამ და ბანკების მხრიდან გაზრდილმა კონკურენციამ გააქრო ფინანსების მოძიების ალტერნატიული გზა – საფონდო ბირჟაზე ვაჭრობა.
ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის განვითარების პერსპექტივები
საფონდო ბირჟების საქმიანობის პერსპექტივებზე საუბრისას ხაზგასასმელია, რომ გარიგებების გამჭვირვალობის უზრუნველყოფა კაპიტალის ბაზრის განვითარების ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობაა. ისევე როგორც ნებისმიერი ბაზრისთვის, ფასიანი ქაღალდების ბაზრისთვისაც აუცილებელია მონაწილეთა ნდობის მოპოვება. აღნიშნული პირობების არსებობა გაუადვილებს ინვესტორებს გადაწყვეტილების მიღებას, ხელს შეუწყობს სტაბილური გარემოს ჩამოყალიბებას, შეამცირებს რისკს და გაზრდის ქვეყნის ეკონომიკური ზრდისთვის ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის მნიშვნელობას. სამართლებრივი ჩარჩოს გაუმჯობესება და ,,ნაცრისფერი ბაზრის” გაქრობა ცხადია, რომ გარდაუვალ პირობას წარმოადგენს ბაზრის განვითარებისთვის. ამ კუთხით 2020 წელი მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა, ვინაიდან ცვლილებები შევიდა კანონში ,,ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ” და მიღებულ იქნა კანონი ,,საინვესტიციო ფონდების შესახებ”. ცვლილებები განხორციელდა საგადასახადო კოდექსშიც და განისაზღვრა საინვესტიციო ფონდების საქმიანობის დაბეგვრის რეჟიმი. განახლებული კანონი ,,ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ” ემსახურება ინვესტორთა ინტერესების გათვალისწინებას და ბაზრისადმი ნდობის გაზრდას. ძირითადი ცვლილებები უკავშირდება პერიოდული ფინანსური ინფორმაციის წარდგენის წესებს, ინსაიდერული ინფორმაციის წარდგენასთან და გამოქვეყნებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. კანონში განხორციელებული ცვლილებით გამარტივდება საჯარო ემისიის პროსპექტის დამტკიცების წესები და პროსპექტის დამტკიცების პროცესიც. ცხადია, რომ ყველა ძირეული ცვლილების განხორციელება მცირე დროში შეუძლებელია, მაგრამ აღნიშნული რეფორმა ქმნის საფუძველს ბაზრის და საფონდო ბირჟის საქმიანობის გაუმჯობესებისთვის.[12]
კანონში შესული ცვლილებებით სასურველი შედეგების მისაღებად და დასახული მიზნების მისაღწევად აუცილებელ პირობებს წარმოადგენს როგორც გამჭვირვალობის, ასევე ფინანსური განათლების ზრდაც. ემიტენტებისათვის აუცილებელი ინფორმაციის მიწოდებით ბირჟა უზრუნველყოფს ემისიის წარმატებით განხორციელებას მარეგულირებლისა და საკანონმდებლო მოთხოვნების სრული დაცვით.
სამომავლო განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი ცვლილებაა GSS (საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ცენტრალიზებული სისტემა) სისტემის დანერგვაც, რომელიც შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს და უზრუნველყოფს ფასიანი ქაღალდებით სწრაფი და უსაფრთხო ოპერაციების განხორციელებისას.აღნიშნული სისტემა აღმოფხვრის საბროკერო საქმიანობის შემაფერხებელ პრობლემებს და გაითვალისწინებს კომერციული ბანკების ინტერესებს, რაც საბოლოო ჯამში ქართული კაპიტალის ბაზრის მიმზიდველობის ზრდას გამოიწვევს.[14]
ინსტიტუციური, სამართლებრივი და ინფრასტრუქტურული ბარიერების არსებობის მიუხედავად, საკმაოდ განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკა ვერ ახერხებს ინვესტორთა მიზიდვას რათა უზრუნველყოს კაპიტალის ბაზრის ოპტიმალური სიდიდე და საკმარისი ლიკვიდურობა. ამ თვალსაზრისით საჭირო ხდება სავალდებულო საპენსიო სისტემის დანერგვა, რომელიც ინვესტიციის გრძელვადიანი ინსტუმენტების მოზიდვის საშუალებას წარმოადგენს. საპენსიო ფონდი არის მსხვილი ინსტიტუციური ინვესტორი, რომლის საშუალებით დაგროვებული სახსრების დიდი ნაწილის ინვესტირება ადგილობრივ ფასიან ქაღალდებში ხორციელდება. საქართველოში არსებული მდგომარეობისა და პროგნოზების მიხედვით 2023 წლისთვის საპენსიო ფონდის აქტივების მოცულობა 4 მილიარდ ლარს მიაღწევს და ამ თანხის 10%-ის განთავსება ადგილობრივ ფასიან ქაღალდებში მოხდება. ამრიგად, საპენსიო ფონდის არსებობა მომავალში ზრდის კაპიტალის ბაზარზე მოთხოვნას, ხოლო საფუძველს ამ მასშტაბის ინვესტირებისთვის უკვე განხორციელებული და მომავალში დაგეგმილი ძირეული ცვლილებები ქმნის. განხილულ მაგალითებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოში ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის განვითარებას ნამდვილად გააჩნია პერსპექტივა, ამიტომ სტატიის შესავალ ნაწილში მოხსენიებული ძირეული პრობლემების აღმოფხვრა მყარ საფუძველს შექმნის აქტიური საბირჟო საქმიანობის აღდგენისთვის.[13]
COVID-19-ის გავლენა საქართველოს საფონდო ბირჟაზე
პანდემიამ, რომელმაც 2020 წლის დასაწყისში მთელ მსოფლიოს შეუტია, გავლენა საქართველოს საფონდო ბირჟაზეც იქონია.უარყოფით ცვლილებებზე საუბრისას გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ პანდემიის პერიოდში ბაზარზე აქტივობის მკვეთრი ცვლილება არ მომხდარა. 2021 წლის 1 აპრილის მდგომარეობით სსბ-ის სავაჭრო სისტემაში დაშვებული 28 კომპანიის ფასიანი ქაღალდების საშუალო დღიურმა ბრუნვამ მარტის თვეში 0 ლარი შეადგინა. ბირჟის სავაჭრო მონაცემებზე დაკვირვებით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ამ ეტაპზე განხორციელებული სავაჭრო ოპერაციების რაოდენობა ჯერ კიდევ ვერ უახლოვდება განვითარებისთვის საჭირო მაჩვენებლებს.[9]
ბირჟაზე არსებული მდგომარეობის შესწავლისთვის მიზანშეწონილია საფონდო ინდექსის განხილვა.
წყარო: https://www.gse.ge/gsx-index
წარმოდგენილ გრაფიკზე ვხედავთ GSX ინდექსის მაჩვენებლის მოძრაობას, მაგრამ სექტემბრის თვის შემდეგ ხანგრძლივი პერიოდების განმავლობაში ის ჰორიზონტალურია, რაც ინდექსის უცვლელობაზე მიგვითითებს.პანდემიის პირობებში მსოფლიო საფონდო ბირჟების ინდექსების ცვლილებები GSX ინდექსთან შედარებით შესამჩნევი იყო, მაგალითად: აშშ-ს საფონდო ბირჟების ინდექსები 3,4%-ით შემცირდა, დიდი ბრიტანეთის FTSE100-ის ინდექსმა 2,6%-ით იკლო, ასევე 4,2%-ით არის შემცირებული გერმანული Dax-ის საფონდო ბირჟის ინდექსი.პანდემიის პირობებში კორპორაციებისთვის შექმნილი პრობლემების გათვალისწინებით და უცხოურ ინდექსებზე დაკვირვებით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ GSX ინდექსი ვერ გვიჩვენებს ბაზარზე არსებულ რთულ მდგომარეობას, რადგან საფონდო ბირჟა და საფონდო ინდექსი პირდაპირ უნდა ასახავდეს ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესებს. რყევების სიმცირე სავარაუდოდ გამოწვეულია იმით, რომ ქართული ეკონომიკის მხოლოდ მცირე ნაწილია ბირჟაზე წარმოდგენილი, რაც სამომავლო განვითარების შემაფერხებელი კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. აღსანიშნავია ისიც, რომ ინდექსში შემავალი მსხვილი კომპანიები იშვიათად აწყდებიან პრობლემებს, მათ შორის პანდემიის პირობებშიც კი.რეფორმების განხორციელებისას აუცილებელია GSX ინდექსში შემავალი კომპანიების დეტალურად შერჩევა და მათი მონაცემების კონტროლი, რაც საბოლოო ჯამში შექმნის საფონდო ბირჟის საქმიანობისთვის აუცილებელ ყველა ატრიბუტს.[11]
დადებითი ცვლილებებიდან აუცილებლად უნდა გამოვყოთ დეპოზიტარული ხელწერილების გამოშვება, რომელიც საქართველოში პირველად განხორციელდა. დეპოზიტარული ხელწერილების შეძენით ინვესტორებს შეუძლიათ ირიბად შეიძინონ ევროობლიგაციები და მცირე ტექნიკური განსხვავების გათვალისწინებით პრაქტიკულად მიიღონ ევროობლიგაციების პირდაპირი შეძენის მსგავსი საინვესტიციო შედეგი.[7]
აღსანიშნავია, რომ პოსტპანდემიურ პერიოდში, 2021 წელს, იგეგმება კაპიტალის ბაზრის განახლებული სტრატეგიის წარდგენა. რეფორმის ფარგლებში მოხდება ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებისთვის საკანონმდებლო ჩარჩოს სრულყოფა, რაც როგორც უკვე აღვნიშნე, 2007 წლის შემდეგ ბაზრის განვითარების ერთ-ერთი უმთავრესი შემაფერხებელი ფაქტორია. თუ ცვლილებებით მოხდება ისეთი პრობლემის აღმოფხვრა, როგორიცაა მაგალითად ფიქსინგი, აუცილებლად უნდა ველოდოთ ბაზარზე აქტივობის მკვეთრ ზრდას.
საბოლოოდ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 2020 წელს მომხდარი ყველაზე მაშტაბური ცვლილება – პანდემია საქართველოს საფონდო ბირჟას არ შეეხო. ოპერაციების სიმცირე, ინდექსის მუდმივობა და ბაზარზე მყოფი ორგანიზაციების უმოქმედობა მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია იმ პრობლემებისა, რომელთა აღმოფხვრის შემთხვევაში საქართველოში აუცილებლად ჩამოყალიბდება ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის განვითარებული ბაზარი.
დასკვნა
ჩვენი ქვეყნის გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდისთვის აუცილებელი პირობა საფონდო ბირჟისა და ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის განვითარებაა. სტატიაში განხილული ბირჟების განვითარების ეტაპებითა და ამ პერიოდში შექმნილი პრობლემების ჩამოყალიბებით ვეცადე მეჩვენებინა, რომ საქართველოში ფასიანი ქაღალდების ბაზარი ჯერ კიდევ განვითარების საწყის ეტაპზეა. სტატიის მიზანს წარმოადგენდა მკითხველისთვის იმის ჩვენება, რომ არსებული პრობლემების ეტაპობრივად გადაჭრით შესაძლებელია საქართველოს საფონდო ბირჟის ჩამოყალიბებულ და მომგებიან ორგანიზაციად გარდაქმნა, რადგან იგი წარმოადგენს ინვესტიციების ზრდის, კაპიტალის მოზიდვისა და არსებული ფინანსური რესურსების ეფექტიანად გამოყენების საუკეთესო საშუალებას.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. https://ka.wikipedia.org/wiki/ საფონდო_ბირჟა
2.ფასიანი ქაღალდების ბაზარი – ხათუნა ბარბაქაძე, დავით ასლანიშვილი
3.ფინანსური ინსტიტუტები და ბაზრები – ავთანდილ ჩუთლაშვილი, ხათუნა ბარბაქაძე
4. http://www.aaf.ge/index.php?menu=1&jurn=0&rubr=0&mas=2438
5. https://gse.ge/broker-companies
6. https://ka.wikipedia.org/wiki/ საფონდო_ბაზრის_ინდექსი
7. https://gse.ge/news/press-release-silknet
8. https://openscience.ge/bitstream/1/676/1/samagistro%20shavgulidze%20zurabi.pdf
9. https://bm.ge/ka/article/nuli-lari—saqartvelos-safondo-birjis-sashualo-dgiuri-brunva-martshi/80000
10. http://www.economy.ge/index.php?page=news&nw=1609
11. https://bm.ge/ka/article/koronavirusis-gazrdili-shemtxvevebis-fonze-safondo-birjebis-indeqsebi-mcirdeba/67315/
12. https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=340&newsid=3995
13. https://info.parliament.ge/file/1/BillPackageContent/25494
14. https://www.gcsd.ge/news/GSS%20System/
