ხელოვნური ინტელექტის გავლენა ეკონომიკაზე
ავტორის სტილი დაცულია
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის III კურსის სტუდენტი
მარიამ სამხარაძე
ანოტაცია
დღესდღეობით სიტყვა “ხელოვნური ინტელექტი” (Artificial Intelligence, AI) ძალიან პოპულარულია, რთული შესამჩნევი არაა, რომ ნელ-ნელა სამეცნიერო ფანტასტიკის ფილმებიდან ის უკვე ყოველდღიურ ცხოვრებაში აქტიურად იწყებს გადასვლას, AI თანამედროვე კომპიუტერული მეცნიერების ერთ-ერთ ყველაზე პერსპექტიულ დარგად იქცა და სავარაუდოდ, კაცობრიობის მომავალი სწორედ მასზეა დამოკიდებული.
ხელოვნური ინტელექტის რევოლუციამ ჩაანაცვლა ციფრული რევოლუცია, რაც ნიშნავს იმას, რომ ტექნოლოგიას დღესდღეობით ყველაზე დიდი გავლენა აქვს ეკონომიკაზე. შუკ და ნიკრემ ხელოვნური ინტელექტის რევოლუციას შემდეგნაირად აღწერენ: „ეს არის რევოლუცია, რომლის დროსაც ხდება ე.წ „ჭკვიანი“ ტექნოლოგიისა და ადამიანური ინოვაციური უნარების თანხვედრა, სამომავლოდ სამუშაო ძალის შექმნის მიზნით, რაც დღემდე მიუღწეველი განვითარებისა და ინოვაციის საწინდარიან.“ [1]
Nowadays, the word “artificial intelligence” (AI) is very popular; it is not difficult to notice that it is slowly starting to move from science fiction movies to everyday life. AI has become one of the most promising fields of modern computer science and probably the future of humanity. It depends on him.
The artificial intelligence revolution has replaced the digital revolution, meaning that technology has the biggest impact on the economy today. Schuck and Nicrem describe the AI revolution as follows: “It is a revolution in which so-called “smart” technology and human innovative skills converge to create a future workforce that is the precursor to development and innovation that has not been achieved until now.”
პროდუქტიულობა და ეფექტიანობა
ხელოვნური ინტელექტის ერთ-ერთი მთავარი გავლენა ეკონომიკაზე არის პროდუქტიულობისა და ეფექტურობის გაზრდა. რუტინული და განმეორებადი ამოცანების ავტომატიზირებით, AI-ს შეუძლია გაათავისუფლოს მუშები უფრო რთულ და შემოქმედებით სამუშაოზე ფოკუსირებისთვის. მაგალითად, წარმოებაში, ხელოვნური ინტელექტის მქონე რობოტებს შეუძლიათ პროდუქტების აწყობა უფრო სწრაფად და ზუსტად, ვიდრე ადამიანებს, რაც გამოიწვევს უფრო მაღალ გამომუშავებას და დაბალ ხარჯებს, თუმცა გაზრდის უმუშევრობას. მაგალითად, McKinsey-ის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, ხელოვნური ინტელექტი წლიურად გამოიმუშავებს 3,5 ტრილიონ აშშ დოლარიდან 5,8 ტრილიონ აშშ დოლარამდე პროდუქციას. [6] ხოლო Accenture-ის ანგარიშის მიხედვით, AI-ს აქვს პოტენციალი, გაზარდოს შრომის პროდუქტიულობა 40%-მდე 2035 წლისთვის. [7]
პროდუქტიულობის გაუმჯობესების გარდა, ხელოვნურ ინტელექტს ასევე შეუძლია ჩართოს ახალი პროდუქტები და სერვისები, რომლებიც ადრე არ იყო შესაძლებელი და გააუმჯობესონ არსებული. მაგალითად, AI-ზე მომუშავე ვირტუალურ ასისტენტებს შეუძლიათ უზრუნველყონ მომხმარებელთა პერსონალიზებული მომსახურება, ხოლო ხელოვნურ ინტელექტზე მომუშავე სამედიცინო დიაგნოსტიკის სისტემებს შეუძლიათ გააუმჯობესონ ჯანდაცვის შედეგები.
ხელოვნური ინტელექტის გავლენა მსპ-ს ზრდაზე რთული და მრავალმხრივია. მიუხედავად იმისა, რომ AI-ს აქვს პროდუქტიულობისა და გამომუშავების გაზრდის პოტენციალი, მან ასევე შეიძლება შეაფერხოს არსებული ინდუსტრიები. Accenture-ის ანგარიშის თანახმად, ხელოვნურმა ინტელექტუალმა შესაძლოა 2035 წლისთვის გლობალური მსპ 14 ტრილიონი დოლარით გაზარდოს, ყველაზე დიდი მოგებით ჩინეთსა და ჩრდილოეთ ამერიკაში (წყარო: Accenture). გარდა ამისა, PwC-ის მოხსენებაში ნათქვამია, რომ AI-ს შეუძლია 2030 წლისთვის გლობალურ ეკონომიკაში 15,7 ტრილიონი დოლარის წვლილი შეიტანოს, ყველაზე დიდ მოგებას ჩინეთი და ჩრდილოეთი ამერიკა მიიღებს (რაც ემთხვევა Accenture-ის კვლევის შედეგს).
მაკკინსის გლობალური ინსტიტუტი (McKinsey Global Institute) ელოდება, რომ 2030 წლისთვის კომპანიების დაახლოებით 70% გამოიყენებს ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიის მინიმუმ ერთ ტიპს, მაშინ როცა მსხვილი კომპანიების ნახევარზე ნაკლები გამოიყენებს სრულ სპექტრს. McKinsey-ის შეფასებით, ხელოვნურმა ინტელექტუალმა შეიძლება მოიტანოს დამატებითი ეკონომიკური გამომუშავება დაახლოებით 13 ტრილიონი აშშ დოლარის ოდენობით 2030 წლისთვის, რაც გაზრდის გლობალურ მსპ-ს ყოველწლიურად დაახლოებით 1,2%-ით. ეს ძირითადად მომდინარეობს შრომის ჩანაცვლებით ავტომატიზაციით და გაზრდილი ინოვაციებით პროდუქტებსა და სერვისებში. მეორეს მხრივ, ხელოვნური ინტელექტი, სავარაუდოდ, გამოიწვევს შოკს შრომის ბაზრებზე და მათთან დაკავშირებულ ხარჯებს, რომლებიც საჭიროა შრომის ბაზარზე გადასვლის სამართავად; ეს შოკი წარმოიქმნება უარყოფითი გარეგანი ზემოქმედების შედეგად, როგორიცაა შიდა მოხმარების დაკარგვა უმუშევრობის გამო.
მიუხედავად იმისა, რომ AI-ს შეუძლია გამოიწვიოს პროდუქტიულობისა და ეფექტურობის გაზრდა, მას ასევე შეუძლია შეცვალოს ზოგიერთი სამუშაო, რომელსაც ამჟამად ადამიანები ასრულებენ. ისეთ ინდუსტრიებში, როგორიცაა წარმოება, ლოჯისტიკა და მომხმარებელთა მომსახურება, ხელოვნური ინტელექტის მხარდაჭერით მომუშავე მანქანებსა და პროგრამულ უზრუნველყოფას შეუძლიათ შეასრულონ დავალებები, რომლებსაც ადრე ადამიანები ასრულებდნენ. ჩემი აზრით, ამან შესაძლოა გარკვეულწილად პანიკაც გამოიწვიოს საზოგადოებაში, რადგან შესაძლოა მომავალში მათი დასაქმების საკითხი კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს.
PwC-ის ანალიზმა აჩვენა, რომ ავტომატიზაციის სავარაუდო გავლენა მნიშვნელოვნად განსხვავდება ინდუსტრიის სექტორებში: ტრანსპორტირება და შენახვა (56%), წარმოება (46%) და საბითუმო და საცალო ვაჭრობა (44%) აქვთ სამუშაო ადგილების ყველაზე მაღალი წილი, რომლებიც ემუქრება ავტომატიზაციის პოტენციურ მაღალ რისკს. უფრო დიდი სექტორებს: განათლებას, ჯანდაცვასა და სოციალური მუშაობას, სავარაუდოდ, ემუქრება ავტომატიზაციის ყველაზე დაბალი რისკი. სამუშაოს ავტომატიზაციის პოტენციური გავლენა ასევე განსხვავდება ცალკეული მუშაკების მახასიათებლების მიხედვით. PwC-ის შეფასებით, მამრობითი სქესის (განსაკუთრებით დაბალი განათლების მქონე მამაკაცების) წარმომადგენლების უფრო მაღალი წილი (35%) დგას ავტომატიზაციის პოტენციური რისკის ქვეშ, (ქალებისთვის ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 26%-ს წარმოადგენს). ეს ასახავს იმ ფაქტს, რომ შედარებით მაღალ ავტომატიზირებად სექტორებში, (ტრანსპორტირება, წარმოება) დასაქმებულთა უმეტესობა მამაკაცები არიან, რაც, ჩემი აზრით გამოწვეულია საზოგადოების დამოკიდებულებებით მსგავსი დატვირთვის სამუშაოებისადმი. ამის საპირისპიროდ, ქალი მუშები უფრო კონცენტრირებულნი არიან ისეთ პროფესიებში, რომლებიც საჭიროებენ სოციალური უნარების მაღალ დონეს – და ხშირად უფრო მაღალ საშუალო განათლების დონეს – როგორიცაა ჯანმრთელობა და განათლება.
მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის ანგარიშის თანახმად, 2025 წლისთვის ხელოვნური ინტელექტის ფართო გამოყენებამ შეიძლება გლობალურად 75 მილიონამდე სამუშაო ადგილი შეცვალოს საშუალო და მსხვილ ბიზნესში. თუმცა, ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ AI-ს აქვს პოტენციალი შექმნას ახალი სამუშაო ადგილები (133 მილიონამდე) ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ხელოვნური ინტელექტის განვითარება, მონაცემთა ანალიზი და კიბერუსაფრთხოება.
აღნიშნულიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მოხდება სამუშაო ბაზრის პოლარიზაცია: დაბალი და საშუალო დონის უნარების მქონე სამუშაო ძალა ჩანაცვლდება რობოტებით. მიუხედავად ამისა, გრძელვადიან პერსპექტივაში რობოტები სრულად ვერ ჩაანაცვლებენ დასაქმებულებს, ვინაიდან ეს უკანასკნელნი საჭირო არიან ხელოვნური ინტელექტის რეგულირებისთვის, მართვისა და კონტროლისთვის, შესაბამისად, მოხდება სამსახურების მხოლოდ ცვლილება.
ხელოვნური ინტელექტის ერთ-ერთი პოტენციური გავლენა ეკონომიკაზე არის გაზრდილი უთანასწორობა. Institute for Public Policy Research ანგარიშის თანახმად, ხელოვნური ინტელექტის სარგებელი სავარაუდოდ კონცენტრირებული იქნება მაღალკვალიფიციური მუშაკების მცირე ჯგუფში, ხოლო დაბალი კვალიფიკაციის მქონე მუშაკებმა შეიძლება დაინახონ მათი ხელფასის შემცირება ან სამუშაო ადგილების შეცვლა ავტომატიზაციის გზით. [8] ამან შეიძლება გააძლიეროს არსებული შემოსავლების უთანასწორობა და გამოიწვიოს სოციალური არეულობა. გარდა ამისა, ზოგიერთი ინდუსტრია და რეგიონი შეიძლება უფრო მეტად დაზარალდეს AI-ით, ვიდრე სხვები, რაც იწვევს გეოგრაფიულ და სექტორულ უთანასწორობას.
გარდა ამისა, AI-მ შეიძლება გამოიწვიოს სიმდიდრისა და ძალაუფლების კონცენტრაცია რამდენიმე კომპანიის ან პიროვნების ხელში, რომლებსაც შეუძლიათ განავითარონ და განათავსონ AI ტექნოლოგია. ამან შეიძლება გამოიწვიოს სიტუაცია, როდესაც კომპანიების ან ფიზიკური პირების მცირე რაოდენობა აკონტროლებს ეკონომიკის არაპროპორციულ წილს, რაც გამოიწვევს ეკონომიკურ უთანასწორობას.
ამ პრობლემების გადასაჭრელად, პოლიტიკის შემქმნელებმა უნდა შეიმუშაონ სტრატეგიები, რათა უზრუნველყონ ხელოვნური ინტელექტის უპირატესობების უფრო სამართლიანად განაწილება. ეს შეიძლება მოიცავდეს ისეთ ზომებს, როგორიცაა ინვესტიცია განათლებასა და ტრენინგ პროგრამებში, რათა დაეხმაროს მუშაკებს შეიძინონ ახალი ეკონომიკაში წარმატების მისაღწევად საჭირო უნარები, ან პოლიტიკის განხორციელება, რათა უზრუნველყოს ხელოვნური ინტელექტის უპირატესობების უფრო ფართო გაზიარება.
AI-ს აქვს პოტენციალი დააჩქაროს ინოვაციები, რაც საშუალებას მისცემს ბიზნესს უფრო სწრაფად განავითაროს ახალი პროდუქტები და სერვისები. დიდი მოცულობის მონაცემების გაანალიზებით, AI-ს შეუძლია ჩამოაყალიბოს შეხედულებები, რომელთა აღმოჩენაც ადამიანებმა შეიძლება ვერ შეძლონ, რაც იწვევს ახალ იდეებსა და ინოვაციებს. მაგალითად, ხელოვნურ ინტელექტს შეუძლია დაეხმაროს წამლების ახალი სახეობების იდენტიფიცირებაში (ფარმაცევტული სფერო) ან გააუმჯობესოს ამინდის პროგნოზის სიზუსტე მეტეოროლოგიის სფეროში.
ხელოვნურ ინტელექტს ასევე შეუძლია ინოვაცია უფრო ხელმისაწვდომი გახადოს მცირე ბიზნესისა და კერძო პირებისთვის. AI-ზე მომუშავე ინსტრუმენტები და პლატფორმები საშუალებას აძლევს ბიზნესსა და ინდივიდებს განავითარონ და გამოსცადონ ახალი იდეები ძვირადღირებული აღჭურვილობის ან სპეციალიზებული ექსპერტიზის გარეშე. მაგალითად, ხელოვნური ინტელექტის მხარდაჭერით შექმნილი დიზაინის ხელსაწყოები დაეხმარება მცირე ბიზნესს შექმნან მაღალი ხარისხის გრაფიკა და მარკეტინგული მასალები პროფესიონალი დიზაინერის საჭიროების გარეშე. ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს თანაბარ პირობებს და საშუალებას მისცემს უფრო მეტ ბიზნესს და ინდივიდს მონაწილეობა მიიღონ ინოვაციური ეკონომიკაში. თუმცა, ჩემი აზრით, ასეთი ხელმისაწვდომობა გარკვეულწილად გააუფასურებს მის ბენეფიტებს. როდესაც ყველას მიუწვდება ხელი ასეთ ტექნოლოგიებზე, საბოლოოდ კონკურენციაში აღვმოჩნდებით, რამაც შესაძლოა გააუარესოს სიტუაცია ბაზარზე.
პოპულარული აზრისგან განსხვავებით, რომ ხელოვნური ინტელექტი ჩაანაცვლებს ადამიანის კრეატიულობას, AI-ს შეუძლია რეალურად გააძლიეროს ადამიანის კრეატიულობა ამ სექტორში მომუშავე პირებისთვის ახალი ინსტრუმენტებისა და რესურსების მიწოდებით. მაგალითად, ხელოვნური ინტელექტის მქონე ხელსაწყოებს შეუძლიათ დაეხმარონ მხატვრებს და მუსიკოსებს ახალი იდეების გენერირებაში და ახალი სტილის შესწავლაში, ხოლო ხელოვნური ინტელექტის მხარდაჭერით წერის ხელსაწყოებს შეუძლიათ დაეხმარონ ავტორებსა და ჟურნალისტებს კვლევაში და ფაქტების შემოწმებაში. რუტინული ამოცანების ავტომატიზირებით, ხელოვნური ინტელექტის წყალობით, ადამიანებს შეუძლიათ გამოუთავისუფლონ დრო თავიანთი მუშაობის უფრო კრეატიულ ასპექტებზე ფოკუსირებისთვის.
AI ასევე შეუძლია ხელი შეუწყოს ღია ინოვაციას, რაც გულისხმობს თანამშრომლობას გარე პარტნიორებთან (როგორიცაა კლიენტები, მომწოდებლები და სხვა ბიზნესები) ახალი პროდუქტებისა და სერვისების შესაქმნელად. AI-ზე მომუშავე პლატფორმებს შეუძლიათ ხელი შეუწყონ თანამშრომლობას და მონაცემთა გაზიარებას, რაც გამოიწვევს ახალ იდეებსა და ინოვაციებს. მაგალითად, Amazon’s Alexa Prize არის ყოველწლიური კონკურსი, რომელიც იწვევს უნივერსიტეტის გუნდებს განავითარონ სასაუბრო AI სისტემები, რომლებსაც შეუძლიათ გააუმჯობესონ Alexa-ს მომხმარებლის გამოცდილება. ამ კონკურსმა განაპირობა ინოვაციები სასაუბრო ხელოვნური ინტელექტის სფეროში და ხელი შეუწყო ამ სფეროში ხელოვნების დონის წინსვლას.
ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, ხელოვნური ინტელექტის ზემოქმედება ეკონომიკაზე, სავარაუდოდ, მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენს საერთაშორისო კონკურენციაზე. ქვეყნებს, რომლებსაც შეუძლიათ ეფექტურად განავითარონ ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგია, სავარაუდოდ, ექნებათ კონკურენტული უპირატესობა მრავალ ინდუსტრიაში, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ზრდა. ასე, მაგალითად, Center for Data Innovation-ის მოხსენების თანახმად, ამერიკის შეერთებული შტატები და ჩინეთი ამჟამად ორი ლიდერია ხელოვნური ინტელექტის განვითარებაში. ამერიკის შეერთებულ შტატებს მცირე უპირატესობა აქვს კვლევისა და განვითარების თვალსაზრისით, ხოლო ჩინეთი ლიდერობს ათვისების მხრივ. თუმცა, სხვა ქვეყნები, როგორიცაა კანადა და დიდი ბრიტანეთი, ასევე დიდ ინვესტიციებს ახორციელებენ AI-ში და, სავარაუდოდ, მომავალში უფრო კონკურენტუნარიანი გახდებიან.
შედეგად, ქვეყნებს შორის იქნება ინტენსიური კონკურენცია ხელოვნური ინტელექტის ტექნოლოგიის განვითარებისა და გამოყენებისთვის. ამან შეიძლება გამოიწვიოს სიტუაცია, როდესაც ქვეყნების მცირე რაოდენობა დომინირებს ხელოვნური ინტელექტის ინდუსტრიაში, რაც გამოიწვევს შეშფოთებას ეკონომიკური და გეოპოლიტიკური უთანასწორობის შესახებ.
ამ პრობლემების გადასაჭრელად, უნდა შემუშავდეს სტრატეგიები საერთაშორისო თანამშრომლობის ხელშესაწყობად და უზრუნველყოფილ იქნას ხელოვნური ინტელექტის უპირატესობების უფრო ფართო გაზიარება. ეს შეიძლება მოიცავდეს ისეთ ზომებს, როგორიცაა ინვესტიციები საერთაშორისო კვლევებისა და განვითარების თანამშრომლობაში ან განვითარებად ქვეყნებში ტექნოლოგიების გადაცემის ხელშეწყობის პოლიტიკის განხორციელება.
ამგვარად, ხელოვნურ ინტელექტს აქვს პოტენციალი, გარდაქმნას ეკონომიკა მრავალი თვალსაზრისით, პროდუქტიულობისა და ეფექტურობის გაუმჯობესებიდან დაწყებული ახალი ინდუსტრიებისა და ბიზნეს მოდელების გააქტიურებამდე. თუმცა, ასევე არსებობს მნიშვნელოვანი საფრთხე და რისკი, რომელიც დაკავშირებულია ხელოვნური ინტელექტის ეფექტთან ეკონომიკაზე, მათ შორის სამუშაო ადგილების გადაადგილება, უთანასწორობა და საერთაშორისო კონკურენცია.
ხელოვნური ინტელექტის სრული პოტენციალის რეალიზებისთვის მნიშვნელოვანი იქნება პოლიტიკის შემქმნელებისთვის, ინდუსტრიის ლიდერებისთვის და მთლიანად საზოგადოებისთვის, ერთად იმუშაონ AI-ის განვითარებისა და გამოყენებისთვის ეთიკური და სამართლიანი ჩარჩოების შესაქმნელად. ეს მოითხოვს თანამშრომლობით და ინტერდისციპლინურ მიდგომას, რომელიც ეყრდნობა ეკონომისტების, ტექნოლოგების, ეთიკოსების და პოლიტიკის შემქმნელების გამოცდილებას. ერთობლივი თანამშრომლობით, ჩვენ შეგვიძლია უზრუნველვყოთ, რომ ხელოვნურმა ინტელექტმა ყველასთვის სარგებელი მოუტანოს და ხელი შეუწყოს ეკონომიკურ ზრდასა და კეთილდღეობას.
გამოყენებული ლიტერატურა
- E., Knickrehm M., Reworking the Revolution
- Accenture. “Rewire for Growth: Accelerating the New Digital Economy.”
- https://pwc.blogs.com/
- World Economic Forum
- Institute for Public Policy Research
- https://www.mckinsey.com/featured-insights/artificial-intelligence/notes-from-the-ai-frontier-applications-and-value-of-deep-learning
- https://newsroom.accenture.com/news/artificial-intelligence-poised-to-double-annual-economic-growth-rate-in-12-developed-economies-and-boost-labor-productivity-by-up-to-40-percent-by-2035-according-to-new-research-by-accenture.htm
- https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/12/TTC-EC-CEA-AI-Report-12052022-1.pdf
- Shook E., Knickrehm M., Reworking the Revolution.
