სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესის ანალიზი
ავტორის სტილი დაცულია
მარიამი მანუკოვი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
III კურსის სტუდენტი
marimanukova24@gmail.com
ანოტაცია
სასტუმროების და რესტორნების ქსელი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სექტორია ადამიანების ცხოვრებაში, რომელიც უზრუნველყოფს ეკონომიკურ ზრდასა და განვითარებას. სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესი არის ინდუსტრია მაღალი დონის კონკურენციით, რომლის მიზანია მაქსიმალურად დააკმაყოფილოს მომხმარებელთა მოთხოვნილებები, უზრუნველყოს მაღალი დონის კომფორტი, დააკმაყოფილოს სტუმრების მრავალფეროვანი საყოფაცხოვრებო, ეკონომიკური და კულტურული საჭიროებები. ყოველწლიურად იზრდება მოთხოვნები ამ სერვისების დონის მიმართ. რაც უფრო მაღალია მომხმარებელთა მომსახურების კულტურა და ხარისხი, რაც უფრო მაღალია სასტუმროსა და რესტორნის იმიჯი, მით უფრო მიმზიდველია ისინი მომხმარებლისთვის.
აქედან გამომდინარე, სასტუმრო-სარესტორნო გადამწყვეტ გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკურ მდგოომარეობაზე. ვფიქრობ, ეს თემა საკმაოდ აქტუალურია თანამედროვე ეკონომიკური სისტემის პირობებში, განსაკუთრებით Covid პანდემიის პერიოდში.
მოდით, თვალი გადავავლოთ იმას, თუ რა მდგომარებაა ამ მხრივ მსოფლიოში და დეტალურად განვიხილოთ ის.
Annotation
The network of hotels and restaurants is one of the most important sectors in people’s lives, which ensures economic growth and development. The hotel and restaurant business is an industry with a high level of competition, which aims to meet the needs of customers as much as possible, to provide a high level of comfort, to meet the diverse household, economic and cultural needs of guests. The demands on the level of these services are growing every year. The higher the culture and quality of customer service, the higher the image of the hotel and restaurant, the more attractive they are to the customer.
Therefore, the hotel-restaurant has a decisive impact on the economic situation of the country. I think this topic is quite relevant in the conditions of the modern economic system, especially during the period of the Covid pandemic.
Let’s take a look at the state of the world in this regard and examine it in detail.
შესავალი
სანამ უშუალოდ ვისაუბრებთ ამ საკითხზე უმჯობესია განვმარტოთ, რა არის ზოგადად სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესი ე.წ. “HoReCa”, მისი გაყიდვების წერტილები და პროდუქტები.
სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესი არის კონცეფცია, რომელიც გამოიყენება მარკეტერებისა და გაყიდვების სპეციალისტების, ოპერატორების და ბაზრის მონაწილეების ლექსიკონში, აღნიშნავს სტუმართმოყვარეობის ინდუსტრიის მომსახურების სექტორს და პროდუქციის პირდაპირი მოხმარებით საქონლის გაყიდვის სპეციალურ არხს გაყიდვის პუნქტში „ხელიდან” (ინგლ. on-trade), რომ ელიც განსხვავდება „წასაღებად“ გაყიდვებისგან (ინგლ. off-trade).
რიგი წყაროები ზოგჯერ იყენებენ სიტყვას “HoReCa”- აკრონიმი, რომელიც მიღებულია პირველი ორი ასოდან სიტყვებში Hotel, Restaurant, Café/Catering (სასტუმრო, რესტორანი, კაფე/კვება). [1]
სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესი არის სასტუმროების და სასტუმრო სახლების მომსახურება, ასევე აპარტამენტების გაქირავება და, ზოგადად, ეხება მასპინძლობისა და კვების მომსახურებას.
როგორც სავაჭრო არხი, HoReCa არის კვების კომპანიების, სერვისების, B2B საქონლის მომწოდებლების, HoReCa-ს გაყიდვების პუნქტებში ხელახალი გასაყიდად განკუთვნილი საქონლის, აგრეთვე ამ საქონლის მწარმოებლების, ინფორმაციისა და მარკეტინგული სერვისების წარმომადგენლების ასოციაცია.
აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ HoReCa სეგმენტი ბოლო დროს სწრაფად ვითარდება. ეს განვითარება მოიცავს კლუბებისა და სასტუმროების, რესტორნების, ბარების რაოდენობის ზრდას. ამ ტენდენციის გათვალისწინებით, HoReCa სექტორთან დაკავშირებული ბიზნესი შესაბამისად ვითარდება. არსებობს კომპანიები, რომლებიც სპეციალიზირებულნი არიან სპეციალური აღჭურვილობის, დეკორატიული პროდუქტების, ტექსტილის, განათების, პერსონალის უნიფორმების და სხვა ექსკლუზიური პროდუქტების მიწოდებაში რესტორნების, სასტუმროების, ბარებისა და კვების ობიექტებისთვის. [2]
რაც შეეხება HoReCa-ს გაყიდვების წერტილებს, მისი განმარტება მოიცავს კვების მომსახურების ყველა პუნქტს, ხოლო მათ აერთიანებს რეალიზაციის პუნქტში პროდუქციის პირდაპირი მოხმარების პროცესი. HoReCa-ს სეგმენტში მოხმარება ხდება რესტორნებში, ბარებში, სასტუმროებში, კაფეებში, სნეკ ბარებში, კლუბებში, სასადილოებში, ბისტროებში, ყავის მაღაზიებში და სხვა ბიზნესებში, რომლებიც შეიძლება მიეკუთვნებოდეს საზოგადოებრივ კვებას და სტუმართმოყვარეობას. [3]
HoReCa-ს პროდუქტები არის პროდუქტები, რომლებიც იყიდება HoReCa-ს ობიექტებში, ასევე საქონელი და აღჭურვილობა ამ სეგმენტის საქმიანობის მხარდასაჭერად. ამ ტიპის საქონელს მიეკუთვნება მზა საკვები პროდუქტები, როგორიცაა:
- ალკოჰოლი, სიგარეტი, საჭმლის ჯგუფის პროდუქტები და სხვა საქონელი HoReCa პუნქტებში ხელახლა გასაყიდად;
- ნახევარფაბრიკატები შემდგომი მომზადებისთვის, მათ შორის: გაყინული და ყინვაში გამხმარი პროდუქტები და სხვა პროდუქტები, რომლებიც განკუთვნილია შემდგომი მომზადებისთვის HoReCa-ს გაყიდვების პუნქტებში;
- B2B საქონელი HoReCa საქმიანობისთვის, სახარჯო მასალების ჩათვლით;
- ექსკლუზიური პრემიუმ პროდუქტები რესტორნებისა და ბარებისთვის;
- სპეციალიზებული HoReCa აღჭურვილობა, სხვადასხვა აქსესუარები სასტუმროსა და რესტორნების ბიზნესისთვის;
- ეგრეთ წოდებული არასაკვები ჯგუფის პროდუქტები სახარჯო მასალაა მომხმარებელთა მომსახურებისთვის;
HoReCa-ს POS მასალები ანუ გაყიდვის პუნქტის მასალები არის სარეკლამო და მარკეტინგული მასალები, რომლებიც ხელს უწყობენ კონკრეტული ბრენდის ან პროდუქტის პოპულარიზაციას HoReCa-ს გაყიდვების პუნქტებში. ამ სახის მარკეტინგული აპარატი მოიცავს: ხელსახოცების დამჭერებს, მაგიდის კარვებს, მენიუს დამჭერებს და ა.შ. [4]
სტატისტიკური ინფორმაცია საქართველოს სასტუმროებისა და რესტორნების ქსელზე
ცხრილი 1. სასტუმროებისა და რესტორნების ქსელის ბრუნვა და მათზე მოქმედი ფაქტორები 2014-დან 2021 წლის მესამე კვარტალამდე
წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/391/sastumroebi-da-restornebi304
მოდით თვალი გადავავლოთ 2014-დან 2021 წლის მესამე კვარტალამდე სასტურმოებისა და რესტორნების ქსელის ბრუნვასთან და მასზე მოქმედ ფაქტორებთან დაკავშირებულ მდგომარეობას და ცვლილებებს.
როგორც ცხრილი 1-დან ჩანს, სასტურმოებისა და რესტორნების ქსელის ბრუნვაზე მოქმედებს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა: გამოშვებული პროქუცია, დამატებული ღირებულება, შუალედური მოხმარება, ფიქსირებული აქტივები, დასაქმებულთა რაოდენობა და დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური შრომის ანაზღაურება.
2014-დან 2019 წლამდე ბრუნვის მოცულობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა 843.6 მლნ. ლარიდან 2089.1-მდე. 2020 წელს ის მნიშვნელოვნად შემცირდა 1232.4 მლნ. ლარამდე. რაც შეეხება 2021 წელს, ამ წლის მეორე კვარტალში ბრუნვის მოცულობა გაიზარდა 229.5-დან 342.9 მლნ. ლარამდე. მესამე კვარტალში კი ის გაიზარდა 564.4 მლნ. ლარამდე.
ბრუნვის მოცულობის პირდაპირპროპორციულად გამოშვებული პროდუქციის მოცულობაც 2014-დან 2019 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა 832.8-დან 2101.1 მლნ. ლარამდე. თუმცა 2020 წელს ისიც შემცირდა. 2021 წლის მესამე კვარტალში პირველთან შედარებით გაიზარდა 233.4-დან 569.7 მლნ. ლარამდე.
რაც შეეხება დამატებულ ღურებულებას, შუალედურ მოხმარებასა და ფიქსირებულ აქტივებს, ცხრილიდან ჩანს, რომ ეს მაჩვენებლებიც ბრუნვის მოცულობის პირდაპირპროპორციულია და 2014-დან 2019 წლამდე მათი მოცულობაც გაიზარდა, 2020 წელს კი შემცირდა. სამწუხაროდ 2021 წლის მონაცემები ჯერჯერობით არ მოგვეპოვება და მათ შესახებ არსებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით ვარაუდი ძნელია.
დასაქმებულთა რაოდენობა მნიშვნელოვნად არ შეცვლილა წლების განმავლობაში. 2014-დან 2019 წლამდე ის უმნიშვნელოდ გაიზარდა, შემდეგ, ისევე როგორც წინა მაჩვენებლები, 2020 წელს შემცირდა. 2021 წლის მესამე კვარტალში პირველთან შედარებით გაიზარდა 21.8 ათასი კაციდან 34.9 ათას კაცამდე. დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური შრომის ანაზღაურება კი 2014-დან 2021 წლის მესამე კვარტალამდე გაიზარდა. მცირედი შემცირება დამახასიათებელი იყო მხოლოდ 2019 წლისათვის, როდესაც ის 826.9-დან შემცირდა 583.6 ლარამდე.
დიაგრამა 1. განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებული საწარმოების შრომითი დანახარჯების მოცულობა 2006-2020 წლებში, მლნ. ლარი
წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/391/sastumroebi-da-restornebi304
დიაგრამა 1-დან ჩანს, რომ განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებული საწარმოების შრომითი დანახარჯების მოცულობა 2006-დან 2019 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა 31 მლნ. ლარიდან 478.7 მლნ. ლარამდე. 2020 წელს კი ის შემცირდა 307.8 მლნ. ლარამდე.
დიაგრამა 2. განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებული საწარმოების ყიდვების მოცულობა 2007-2020 წლებში, მლნ. ლარი
წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/391/sastumroebi-da-restornebi304
დიაგრამა 2-დან ჩანს, რომ განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებული საწარმოების ყიდვების მოცულობა 2007-დან 2019 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა 118.1-დან 1150.9 მლნ. ლარამდე. 2020 წელს კი მნიშვნელოვნად შემცირდა 781.2 მლნ. ლარამდე.
დიაგრამა 3. განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებულ საწარმოებში გადასაყიდად განკუთვნილი საქონლისა და მომსახურების ყიდვების მოცულობა 2007-2020 წლებში, მლნ. ლარი
წყარო: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/391/sastumroebi-da-restornebi304
დიაგრამა 3-დან ჩანს, რომ განთავსების საშუალებებით უზრუნველყოფის და საკვების მიწორდების საქმიანობით დაკავებულ საწარმოებში გადასაყიდად განკუთვნილი საქონლისა და მომსახურების ყიდვების მოცულობა 2007-დან 2011 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა 3-დან 26.7 მლნ. ლარამდე. 2011-დან 2020 წლამდე ამ მაჩვენებლისთვის დამახასიათებელი იყო გარკვეული რყევები. მაქსიმალურ მნიშვნელობას მან მიაღწია სწორედ 2011 წელს – 26.7 მლნ. ლარი, ხოლო მინიმალურ მნიშვნელობას – 2018 წელს – 1.6 მლნ. ლარი. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ გადასაყიდად განკუთვნილი საქონლისა და მომსახურების ყიდვების მოცულობამ 2020 წელს 2019 წელთან შედარებით უმნიშვნელოდ შემცირდა და შეადგინა 2.5 მლნ. ლარი.
ცხრილი 2. სასტუმროებისა და სასტუმროს ტიპის დაწესებულებების ძირითადი მაჩვენებლები (დეკლარირებული მონაცემები)
ცხრილი 2 გვიჩვენებს, რომ სასტუმროების რაოდენობის და ნომრების საერთო რაოდენობის სიმრავლით გამოირჩევა 2019 წელი – 1682 სასტუმრო და 35101 ნომერი. აქედან ლუქსია 3339 ნომერი, ერთადგილიანი – 4362, ორადგილიანი – 20273 და სამ და მეტადგილიანია 7127 ნომერი. ცხრილში მოცემული სხვა მაჩვენებლებითაც ლიდერობს 2019 წელი. 2019-დან 2020 წელს შემცირდა ყველა მაჩვენებელი, თუმცა ყველაზე მეტად შემცირდა არარეზიდენტ სტუმართა რაოდენობა 2868.4 ათასი კაციდან 411.1 ათას კაცამდე, რაც Covid პანდემიით იყო გამოწვეული.
HoReCa-ს მარკეტინგი
აუცილებელია გაიმიჯნოს HoReCa-ს გაყიდვების პუნქტების მარკეტინგი და გაყიდვების წერტილების მეშვეობით გაყიდული HoReCa-ს საქონლის მარკეტინგი.
HoReCa-ს მეშვეობით გაყიდული საქონლის მარკეტინგი – გაყიდვის პუნქტში საქონლის პოპულარიზაციის მარკეტინგი. ამავდროულად, HoReCa სეგმენტი არ არის განკუთვნილი პროდუქციის დიდი მოცულობის გასაყიდად, რომელსაც მიჩვეულები არიან მომწოდებლები და საცალო მოვაჭრეები. როგორც წესი, HoReCa არის სპეციფიური არხი სამომხმარებლო ბრენდებისთვის, რათა შექმნან რეპუტაცია (იმიჯი) და გააფართოვონ თავიანთი ბაზარზე ყოფნა/ნიშა. HoReCa-ს საშუალებით საქონლის გაყიდვა საშუალებას გაძლევთ გაზარდოთ საქონლის ბრენდის ღირებულება (გაზარდოთ სასაქონლო ნიშნის დამატებითი ღირებულება) გაყიდვის წერტილის (დაწესებულების) გარემოცვის, დამსწრეთა ხელოვნებისა და შეფ-მზარეულების გამოცდილებიდან გამომდინარე. ამრიგად, ეს არხი საშუალებას გაძლევთ აქტიურად გაააქტიუროთ გარკვეული ბრენდების გაყიდვები საცალო ვაჭრობაში. ამავდროულად, საცალო ვაჭრობისგან განსხვავებით, არ არის საჭირო HoReCa-ს გაყიდვების პუნქტებში კონკურენტუნარიანი ბრენდების დიდი რაოდენობით მიწოდება. ძირითადად, ამ სფეროში გამოიყენება ექსკლუზიური კონტრაქტები.
HoReCa-ში პროდუქტების პოპულარიზაციისთვის გამოიყენება შემდეგი მარკეტინგული სტრატეგიები:
- HoReCa წერტილის ბრენდინგი;
- ლოიალობის პროგრამები რეგულარულ მომხმარებლებს შორის;
- წამახალისებელი პროგრამები საშუალო ჩეკის, ერთი მომხმარებლისგან ჩეკების რაოდენობის გაზრდის მიზნით;
- კროს-მარკეტინგის პროგრამები (სავაჭრო ცენტრებში და სხვა პუნქტებში საკუთარი კლიენტებით განთავსების შემთხვევაში);
- გარე რეკლამა;
- რიგის პროგრამები HoReCa-ს მაღაზიებში და მის გარეთ, მათ შორის;
- საბანკეტო პროგრამები;
- კვება;
- სეზონური მომსახურების პროგრამები;
- მოძრავი სავაჭრო პროგრამები;
HoReCa-ს წარმატებული მარკეტინგი მოითხოვს სწრაფ ურთიერთქმედებას გაყიდვების პუნქტებს, მომწოდებლებსა და საინფორმაციო პარტნიორებს შორის, რაც ერთად უზრუნველყოფს HoReCa-ს ვიზიტორების მაქსიმალურ კმაყოფილებას. HoReCa-ს ეფექტური მარკეტინგისთვის აუცილებელია შემდეგი ელემენტები:
- ხარისხი და მისი შენარჩუნება;
- ყველაფრის მუდმივობა, რაც კლიენტმა „წარმატებულად“ აღიარა;
- პროცესის, წარმოებისა და შეფუთვის დამზადების შესაძლებლობასთან შესაბამისობა;
- მომხმარებელის (კლიენტის) მიმართ ტოლერანტობა და წესიერება;
- თავად წერტილისა და მასში შემოთავაზებული საქონლის წარმატებული ბრენდინგი;
- ეფექტური მარკეტინგი (აუდიტორიის საინფორმაციო გაშუქება) HoReCa წერტილის გარეთ; [5]
Covid პანდემიის გავლენა სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესზე
განვიხილოთ ინვესტორთა საბჭოს მხარდაჭერით ჩატარებული კვლევა „ქართული კომპანიები Covid-19-ის პანდემიის გამოწვევის წინაშე“.
- მოთხოვნის შემცირება არის COVID-19-ით გამოწვეული ყველაზე გამოკვეთილი გვერდითი მოვლენა. მოთხოვნის შემცირებამ გამოკითხული საწარმოების უმეტესობაში (65%) უკვე გამოიწვია 50%-ზე მეტით შემოსავლის შემცირება. რესპონდენტებს შორის ყველაზე მეტად დაზარალდნენ სასტუმროები და რესტორნები, რომელთა 75%-ზე მეტმა განიცადა შემოსავლის მნიშვნელოვანი შემცირება. უკვე არსებული შემოსავლის შემცირებისგან განსხვავებით, შედარებით პოზიტიურია ბიზნესის მოლოდინები სამომავლო შემოსავლებთან დაკავშირებით – გამოკითხულთაგან დაახლოებით ნახევარი ელოდება წინა პერიოდთან შედარებით შემოსავლების 50%-ზე მეტით ვარდნას. ამ შემთხვევაშიც ყველაზე ნეგატიური პროგნოზი სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესში იკვეთება;
- მოთხოვნის შემცირების და ლიკვიდობასთან დაკავშირებით წარმოქმნილი პრობლემების დროულად საპასუხოდ კომპანიებს თანამშრომლების რაოდენობის შემცირება მოუხდათ. გამოკითხული საწარმოების 50%-ზე მეტმა სხვადასხვა მასშტაბით უკვე შეამცირა დასაქმებულთა ოდენობა. მათ შორის ყველაზე დიდი შემცირებები სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესში შეინიშნება – აღნიშნულ სექტორში კომპანიების 40%-ზე მეტმა გაათავისუფლა ყველა დასაქმებული. ამ თვალსაზრისით სოფლის მეურნეობის სექტორი ყველაზე ნაკლებად დაზარალდა. პანდემიის სამომავლო განვითარების გარშემო არსებული გაურკვევლობის გამო, ბიზნესის მოლოდინებიც ასევე ემთხვევა არსებული სიტუაციის შეფასებას;
ახლა კი გადავიდეთ უფრო დეტალურ ანალიზზე:
- სექტორული ანალიზის კუთხით, სასტუმროების და რესტორნების 49% და ტრანსპორტირების და დასაწყობების კომპანიების 41% საზღვრების დახურვას ასახელებს, როგორც ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევას;
- სექტორულ ჭრილში, ბიზნეს საქმიანობა შეაჩერა სასტუმროების და საკვების სფეროს წარმომადგენლების 66%-მა, ვაჭრობის სექტორის 57%-მა, მშენებლობის სექტორის 53%-მა და სხვა მომსახურების სექტორის 50%-მა. ხოლო წარმოების და სოფლის მეურნეობის სექტორის წარმომადგენლების უმეტესობამ შეაჩერა ან შეამცირა წარმოების მოცულობა;
- პანდემიის დროს ყველაზე დაზარალებული სექტორია სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესი, რომელთა 78%-მა დააფიქსირა შემოსავლების 50%- ზე მეტით შემცირება. მას მოსდევს ტრანსპორტირების და დასაწყობების სექტორი (69%), სხვა სახის მომსახურება (68%) და ვაჭრობა (66%);
- თანამშრომლების შემცირების ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი შეინიშნება სოფლის მეურნეობის, ICT და წარმოების სექტორებში, ხოლო ყველაზე მაღალი სასტუმროებსა და რესტორნებში (46%), სხვა სახის მომსახურების (40%) და ტრანსპორტირების და დასაწყობების (28%) სექტორებში;
- სექტორებს შორის ყველაზე ნეგატიური მოლოდინი სასტუმროების და რესტორნების სფეროს წარმომადგენელ კომპანიებს აქვთ (71%), მას მოსდევს სხვა სახის მომსახურება (53%), ვაჭრობა (50%) და ტრანსპორტირება და დასაწყობება (47%);
- გადახდისუნარიანობის ყველზე დიდი პრობლემა სასტუმროებსა და რესტორნებს აქვთ – მათგან 40% უკვე იმყოფება ლიკვიდობის გამოწვევის წინაშე. მსგავსი გამოწვევები აწუხებთ სხვა სახის მომსახურების (35%), ვაჭრობის (30%) და ტრანსპორტირების და დასაწყობების (27%) სექტორების წარმომადგენლებს; [6]
დასკვნა
აქედან გამომდინარე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესი ერთ-ერთი ყველაზე პერსპექტიული სპეციალობაა მსოფლიო ეკონომიკის განვითარების ამჟამინდელ ეტაპზე.
თანამედროვე სასტუმროებსა და რესტორნებში მომუშავე სპეციალისტების მთავარი ამოცანაა საუკეთესო პრაქტიკის, ახალი აღჭურვილობისა და ტექნოლოგიების დანერგვა და, ამასთანავე, მუშაობის უახლესი მეთოდების შექმნა და დანერგვა, რაც უზრუნველყოფილია ყველა სერვისის თანამშრომლების კოლექტიური ძალისხმევით, მუდმივი და ეფექტური კონტროლით, მომსახურების ფორმებისა და მეთოდების გაუმჯობესებასა და სწავლაზე.
სტატიაში განხილული ფაქტების გათვალისწინებით, Covid პანდემიის მიუხედავად საქართველო ამჟამად მაინც განვითარებულია ამ კუთხით. აგრეთვე, ქვეყანას გააჩნია შესაძლებლობა სასტუმრო-სარესტორნო ბიზნესი უფრო განავითაროს და გამოიყენოს ის ტურისტების მოზიდვის და, შესაბამისად, ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- Свободная энциклопедия „Википедия“. Гостинично-ресторанный бизнес
- Свободная энциклопедия „Википедия“. Гостинично-ресторанный бизнес. ГРБ как сегмент сферы услуг
- Свободная энциклопедия „Википедия“. Гостинично-ресторанный бизнес. Точки продаж HoReCa
- Свободная энциклопедия „Википедия“. Гостинично-ресторанный бизнес. Товары HoReCa
- Свободная энциклопедия „Википедия“. Гостинично-ресторанный бизнес. Маркетинг HoReCa
- ინვესტორთა საბჭოს მხარდაჭერით ჩატარებული კვლევა „ქართული კომპანიები Covid-19-ის პანდემიის გამოწვევის წინაშე“. მაისი 2020
- https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/391/sastumroebi-da-restornebi304
- https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/394/informatsia-sastumroebisa-da-sastumros-tipis-datsesebulebebis-sakmianobis-shesakheb
