გენდერული სახელფასო სხვაობა და უთანასწორობა შრომის ბაზარზე

ავტორის სტილი დაცულია

არჩილ მეგრელიშვილი

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის III კურსის სტუდენტი

archil.megrelishvili552@eab.tsu.edu.ge

ანოტაცია
შრომითი ანაზღაურების საკითხი ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს ნებისმიერი განვითარებული თუ განვითარებადი ქვეყნის ყოფაში.დღესდღეობით არაერთი დავა მიმდინარეობს იმის შესახებ, განსხვავებული უნდა იყოს თუ არა შემოსავლები ერთმანეთისგან გენდერის მიხედვით.ამასთან დაკავშირებით არსებული მოსაზრებების საფუძველზე,ისმის კითხვა,რა უნდა იყოს მისი განმაპირობებლები,რაებიც წარმოადგენს იმ მთავარ ფაქტორებს,რასაც ჩვენ დღეს გენდერულ სახელფასო სხვაობას ვუწოდებთ და ზოგადად,რა აიძულებთ ქვეყნებს მიიღონ მსგავსი გადაწყვეტილებები შრომითი ანაზღაურების საკითხის საპასუხოდ.
მოცემულ სტატიაში აღნიშნულია ის საკვანძო საკითხები,რისი მეშვეობითაც გენდერულ სახელფასო სხვაობასა და უთანასწორობას უფრო სიღრმისეულად შევისწავლით და განვიხილავთ იმ სფეროებს საქართველოში,რასაც შრომის ბაზარზე უკვე დიდი ხანია ვხვდებით.

Annotation

The issue of wages is one of the main challenges in the life of any developed or developing country. Nowadays there are a number of controversies as to whether incomes should differ from one another by gender. Based on the prevailing opinions in this regard,the question arises as to what should be its determinants,what are the main factors that we call today the gender pay gap,and in general,what forces countries to make similar decisions in response to the issue of wages.  The article addresses some of the key issues that will help us explore gender pay gaps and inequalities in more depth and we will discuss the areas in Georgia, that we have been meeting in the labor market for a long time.

გენდერული სახელფასო სხვაობა

მამაკაცებისა და ქალების მიერ გაწეული შრომის საათობრივ ანაზღაურებას შორის განსხვავებას გენდერულ სახელფასო სხვაობას უწოდებენ. სწორედ ამ განმარტებას იყენებენ „ევროსტატი“ და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციები. ეს სხვაობა სამუშაოსთან დაკავშირებულ და ეკონომიკურ უთანასწორობას ასახავს,რომელსაც ქალები შრომის ბაზარზე აწყდებიან.უთანასწორობა შეიძლება ვლინდებოდეს ისეთ საკითხებში, როგორებიცაა: ეკონომიკური დამოკიდებულება სხვაზე, გადაწყვეტილების მიღების უფლება/ძალაუფლება სახლსა  და საზოგადოებაში ძალადობისადმი ტოლერანტობა და ა. შ. გენდერული ნიშნით გამოწვეული სახელფასო სხვაობისა ან, უბრალოდ, გენდერული სახელფასო სხვაობისა და მისი დეტერმინანტების შესახებ მეტის ცოდნა ხელს შეუწყობს დასაქმებულების, მათი დამქირავებლების, პოლიტიკოსებისა და კანონმდებლების ცნობიერების ამაღლებას,ეკონომიკური უთანასწორობის შემცირებაზე მიმართული ღონისძიებების გატარებაში.ეს ყველაფერი კი გამოიწვევს ეკონომიკის ზრდას.[1]

რა იწვევს გენდერული ხელფასების სხვაობას?

ხელფასის სხვაობის გამოთვლები ასახავს ქალებისა და მამაკაცების შემოსავლების თანაფარდობას ყველა ინდუსტრიაში;ისინი არ ასახავს ქალებისა და მამაკაცების პირდაპირ შედარებას,რომლებიც იდენტურ სამუშაოს ასრულებენ.მისი ამ გზით გამოთვლა ექსპერტებს საშუალებას აძლევს აითვისონ გენდერული ხელფასის სხვაობის გამომწვევი მრავალი ფაქტორი,რომელიც ბევრ სახესხვაობას მოიცავს.

განსხვავებები მრავალწლიან გამოცდილებაში. ქალები არაპროპორციულად განდევნილნი არიან სამუშაო ძალიდან მზრუნველობისა და სხვა გადაუხდელი ვალდებულებების შესასრულებლად და, შესაბამისად, კაცებთან შედარებით ნაკლები სამუშაო გამოცდილება აქვთ. ანაზღაურებადი ოჯახური და სამედიცინო შვებულების ხელმისაწვდომობა ქალებს უფრო მეტად აბრუნებს სამსახურში. თუმცა, 2019 წლის მარტის მდგომარეობით, სამოქალაქო მუშაკების მხოლოდ 19%-ს ჰქონდა წვდომა ანაზღაურებად საოჯახო შვებულებაზე დამსაქმებლის მეშვეობით და მხოლოდ 40%-ს ჰქონდა წვდომა მოკლევადიანი დაზღვევის შეღავათებზე საკუთარი სამედიცინო საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. სამუშაო საათებში განსხვავებები. იმის გამო, რომ ქალები უფრო ნაკლებ საათს მუშაობენ მზრუნველობისა და სხვა გადაუხდელი ვალდებულებების გამო, ისინი ასევე უფრო ხშირად მუშაობენ ნახევარ განაკვეთზე,რაც ნიშნავს დაბალ საათობრივ ხელფასს და ნაკლებ სარგებელს სრულ განაკვეთზე მომუშავეებთან შედარებით.
დისკრიმინაცია. გენდერული ნიშნით ანაზღაურების დისკრიმინაცია უკანონოა,მაგრამ ჯერ კიდევ ხშირი,ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა,განსაკუთრებით ფერადკანიანი ქალებისთვის.ის შეიძლება განვითარდეს განსაკუთრებით სამუშაო ადგილებზე,რომლებიც ხელს უშლის ხელფასების ღია განხილვას და სადაც თანამშრომლებს შურისძიების ეშინიათ.გარდა მკაფიო გადაწყვეტილებისა, ქალებზე ნაკლები ანაზღაურების თაობაზე, ვიდრე მამაკაცებს, დამსაქმებლებს შეუძლიათ ანაზღაურების დისკრიმინაცია,როდესაც ისინი ეყრდნობიან წინა ხელფასის ისტორიას სამსახურში დასაქმების და კომპენსაციის გადაწყვეტილებებში. [2]

ცხრილი 1 :გენდერული ანაზღაურების სხვაობა გაზომილი რასის/ეთნიკური წარმომავლობის მიხედვით (2022წ მარტი)

წყარო : https://www-shrm-org.translate.goog/resourcesandtools/hr-topics/compensation/pages/gender-pay-gap-improvement-slowed-during-the-pandemic.aspx?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc

ცხრილი 1-ზე წარმოდგენილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით,თამამად შეიძლება ითქვას,რომ თეთრკანიანი მამაკაცების შრომითი ანაზღაურება საშუალოდ წლიურად შეადგენს 77.500$-ს,რაც ყველაზე მეტია ზემოთ აღნიშნულ რასებთან შედარებით. ამასთან ერთად,რომ დავუკვირდეთ,უკონტროლო გენდერული ანაზღაურება 0.29$-ით აღემატება მინიმალურ საშუალო შემოსავალს ამერიკელი და ინდიელი ალასკის მკვიდრი ქალების მონაცემებს. ხოლო კონტროლირებადი ანაზღაურების სხვაობა თეთრკანიან მამაკაცებთან შედარებით,მაქსიმალური განსხვავებითაა წარმოდგენილი აფრო ამერიკელ ქალებთან შედარებით,სადაც სხვაობა 0.02$-ს უტოლდება. [5]

გენდერული ანაზღაურების სხვაობა და მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი (WEF)

გენდერული ანაზღაურების სხვაობა შეიძლება ინდივიდუალურ პრობლემად მოგვეჩვენოს.მამაკაცი უბრალოდ ქალზე მეტს გამოიმუშავებს დამსახურების, გამოცდილების ან სხვა ლეგიტიმური ფაქტორის გამო – სანამ მონაცემებს არ გადახედავთ.

მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის (WEF)  თანახმად, გენდერული ანაზღაურების სხვაობა არსებობს მთელ მსოფლიოში და თითქმის ყველა ინდუსტრიასა და პროფესიაში,მიუხედავად ობიექტური ფაქტორებისა,რომლებიც გავლენას მოახდენს შემოსავალზე . WEF აღნიშნავს,რომ გლობალურად ქალები საშუალოდ მხოლოდ 68%-ს შოულობენ, რასაც მამაკაცები იღებენ იმავე სამუშაოსთვის და საშუალოდ მხოლოდ 40%-ს იმ ქვეყნებში, სადაც ყველაზე ნაკლები გენდერული თანასწორობაა.

პროგრესის ამჟამინდელი ტემპით,WEF-ის მიერ დადგენილია, რომ 257 წელი დასჭირდება ამის აღმოფხვრას და ანაზღაურების თანასწორობის მიღწევას მთელ მსოფლიოში.
COVID-19-ის პანდემიამ გააუარესა მდგომარეობა ქალებზე  არაპროპორციულად ზემოქმედებით ეკონომიკურ სფეროში.სინამდვილეში, კვლევა ვარაუდობდა,რომ გენდერული ანაზღაურების სხვაობა 5%-ით გაიზრდებოდა პანდემიის გამო.
მსოფლიოს ქვეყნების უმრავლესობას აქვს კანონები თანაბარი სამუშაოსთვის თანაბარი ანაზღაურების უზრუნველსაყოფად,თუმცა ეს კანონები ყოველთვის არ არის სათანადოდ განხორციელებული.  [3]

გენდერული ანაზღაურების სხვაობის მდგომარეობა
ქალები იღებენ 82 ცენტს მამაკაცის მიღებულ ყოველ 1 დოლარზე. შრომის სტატისტიკის ბიუროს მონაცემებით,2020 წელს ქალების წლიური შემოსავალი შეადგენდა მამაკაცების 82,3%-ს,ხოლო სხვაობა კიდევ უფრო დიდია ბევრი ფერადკანიანი ქალისთვის. მიუხედავად იმისა,რომ ქალები მხოლოდ 57 ცენტს აკეთებდნენ 1973 წელს მამაკაცების მიერ გამომუშავებულ დოლარზე,როდესაც ეს  შრომის დეპარტამენტი  შეიქმნა,პროგრესი შეფერხდა და ჩვენ ჯერ კიდევ შორს ვართ ხელფასების სხვაობის დახურვისგან.
ქალები მამაკაცებზე ნაკლებს გამოიმუშავებენ თითქმის ყველა პროფესიაში. ქალთა შემოსავალი მამაკაცთან შედარებით ნაკლებია 350-ზე მეტ პროფესიაში. არსებობს მხოლოდ რამდენიმე პროფესია,სადაც ქალები ოდნავ მეტს გამოიმუშავებენ,ვიდრე  მამრობითი მომუშავეები,მაგალითად ჯანდაცვის სოციალური მუშაკის პროფესია.   
პანდემიამ ქალთა სამუშაო ძალის მონაწილეობა 30 წელზე მეტი ხნის წინ პერიოდში დააბრუნა. სამწუხაროდ,პანდემიამ შეაჩერა მიღწევები,რომლებიც მიღწეულ იქნა ანაზღაურების უფსკრულის შესამცირებლად,ხოლო თანამდებობიდან გათავისუფლებამ და ბავშვზე ზრუნვის ნაკლებობამ ბევრი ქალი აიძულა მთლიანად დაეტოვებინა სამუშაო ძალა. 2021 წლის თებერვალში,ქალთა სამუშაო ძალაში მონაწილეობის მაჩვენებელი იყო 55.8% – იგივე მაჩვენებელი,რაც 1987 წლის აპრილს. ყველაზე მეტად დაზარალდნენ ფერადკანიანი ქალები და დაბალანაზღაურებად პროფესიებში მომუშავეები. [4]

ცხრილი 2 : 10 ვაკანსია ყველაზე დიდი გენდერული ანაზღაურებით (2022წ მარტი)

წყარო : https://www-shrm-org.translate.goog/resourcesandtools/hr-topics/compensation/pages/gender-pay-gap-improvement-slowed-during-the-pandemic.aspx?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc

როგორც ცხრილი 2-დან ვიგებთ,2022 წლის მარტის მონაცემებით,ყველაზე დიდი განსხვავება ექიმებისა და ქირურგების შემთხვევაში იყო,სადაც გენდერული სახელფასო სხვაობა კაცებისა და ქალების შემთხვევაში 30 000$-ს აღემატებოდა. მე2 და მე3 ადგილს ვეტერინარებისა და მონაცემთა ბაზის ადმინისტრატორთა ვაკანსიები იკავებდნენ (10 700$ და 7 300$-ის ტოლი სხვაობით). ბოლო ადგილს ტოპ 10 ვაკანსიას შორის გაყიდვების მუშაკები იკავებენ,სადაც მამაკაცებსა და ქალბატონებს შორის სახელფასო სხვაობა 3200$-ის ტოლია.

პრობლემაზე ფოკუსირება

ორგანიზაციები უფრო მეტს აკეთებენ ანაზღაურების თანასწორობის მოსაგვარებლად. Payscale-ის 2022 წლის კომპენსაციის საუკეთესო პრაქტიკის ანგარიშმა აჩვენა, რომ 2021 წლის ნოემბრიდან 2022 წლის იანვრამდე გამოკითხული ორგანიზაციების 66%-მა თქვა, რომ ანაზღაურების კაპიტალის ანალიზი მათ დაგეგმილ ინიციატივებს შორის 2022 წელს 20%-იანი ზრდის შედეგს წარმოადგენდა  წინა წელთან შედარებით. გარდა ამისა, 52%-მა თქვა, რომ გეგმავდა გენდერული ან რასის საფუძველზე ანაზღაურების თანასწორობის ანალიზის ჩატარებას.

ადამიანური რესურსების მენეჯმენტის საზოგადოებისთვის (SHRM) გასულ ივლისს ჩატარებულმა 1094 HR პროფესიონალის გამოკითხვამ დაადგინა, რომ რესპონდენტთა ორგანიზაციიდან 5-დან თითქმის 3 (58%) ნებაყოფლობით ატარებს ანაზღაურების თანასწორობის მიმოხილვას,რათა გამოავლინოს შესაძლო ანაზღაურებადი განსხვავებები თანამშრომლებს შორის,რომლებიც ასრულებენ მსგავს სამუშაოს,რაც არ შეიძლება აიხსნას სამუშაოსთან დაკავშირებული ფაქტორებით. [5]

გენდერული სახელფასო სხვაობა საქართველოში

გრაფიკი 1 : შესწორებული გენდერული სახელფასო სხვაობა (2020წწ)

წყარო : https://www.geostat.ge/media/43467/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%9D-%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90—2020.pdf

როგორც გრაფიკი 1დან ვიგებთ,2020 წელს შესწორებულმა გენდერულმა საათობრივმა სახელფასო სხვაობამ 15.9 პროცენტი შეადგინა. აღნიშნული მაჩვენებელი თვიური სახელფასო სხვაობის შემთხვევაში 21.4 პროცენტია. საქმიანობის ძირითადი სახეების მიხედვით ყველაზე მაღალი შესწორებული გენდერული საათობრივი სახელფასო სხვაობა მომსახურების სფეროში დაფიქსირდა და 16.8 პროცენტი შეადგინა. აღნიშნული მაჩვენებელი მრეწველობაში 15.4 პროცენტია, ხოლო მშენებლობაში – 13.2 პროცენტი. სოფლის მეურნეობის სფეროში შესწორებული გენდერული სახელფასო სხვაობა უარყოფითია და -8.5 პროცენტს შეადგენს (კაცების საშუალო საათობრივი ხელფასი ჩამორჩება ქალების საშუალო საათობრივ ხელფასს). აღსანიშნავია, რომ შესწორებული თვიური გენდერული სახელფასო სხვაობა, ყველა სფეროში აღემატება საათობრივ გენდერულ სახელფასო სხვაობას. [6]

დასკვნა
სტატიაში წარმოდგენილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით თამამად შეგვიძლია ვთქვათ,რომ გენდერული სახელფასო სხვაობა და უთანასწორობა დღევანდელ შრომის ბაზარზე ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს.შრომითი ანაზღაურება ერთ-ერთ იმ საკითხთაგანია,რომლის შესახებაც ადამიანები დიდი ხანია მსჯელობენ და,ვფიქრობ,ასე გაგრძელდება კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში.მისი გადაჭრა მოითხოვს დიდ დროს,ენერგიას და ასევე იმ თვითშეგნების ამაღლებას,რასაც დღევანდელ შრომის ბაზარზე აქტიურად ვხვდებით,რომ არ უნდა გავარჩიოთ ერთმანეთისგან ხალხი ეთნიკური წარმოშობის,რასისა და სქესის მიხედვით.

გამოყენებული ლიტერატურა :

1. https://www.eda.admin.ch/dam/countries/countries-content/georgia/en/2020-Gender-Pay-Gap-Georgia_GEO.pdf
2. https://www-americanprogress-org.translate.goog/article/quick-facts-gender-wage-gap/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc
3. https://www.globalcitizen.org/en/content/what-is-the-gender-pay-gap/?gclid=EAIaIQobChMI_MeZ1Om99wIV2trVCh12NwFmEAAYAiAAEgLJQvD_BwE
4. https://www.investopedia.com/wage-gaps-by-race-5073258
5. https://www-shrm-org.translate.goog/resourcesandtools/hr-topics/compensation/pages/gender-pay-gap-improvement-slowed-during-the-pandemic.aspx?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=ka&_x_tr_hl=ka&_x_tr_pto=sc
6. https://www.geostat.ge/media/43467/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%9D-%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90—2020.pdf