ჩრდილოვანი ეკონომიკა და საქართველო

ავტორის სტილი დაცულია
ქეთევან ბალანჩივაძე
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის III კურსის სტუდენტი
ketiqeti65@gmail.com

ანოტაცია

ძალიან დიდი ხანია ჩრდილოვანი ეკონომიკა უამრავი ქვეყნის გამოწვევაა, მათ შორის საქართველოსიც. სტატიაში ვისაუბრებ ჩრდილოვანი ეკონომიკის სახეებზე, გამომწვევ მიზეზებსა და მისი აღმოფხვრისა თუ შემცირების მეთოდებზე, რომელიც სახელმწიფოს მხრიდან უნდა მოხდეს.ძირითადად განვიხილავ კავშირს ჩრდილოვან ეკონომიკასა და საქართველოს შორის. შემოგთავაზებთ 2021-2022 წლის სტატისტიკურ მონაცემებს, რათა უფრო მწვავედ და მკაფიოდ გამოიკვეთოს თანამადროვე საქართველოში არაფორმალური ეკონომიკის როლი და შედეგები.ჩრდილოვანი ეკონომიკის როლი საქართველოში წარსულიდან მოყოლებული ძალიან მაღალია, სწორებ ამიტომ სტატიაში განვიხილავ მისი წარმოშობის მიზეზებსა და პერიოდს, რომელიც ამ ყველაფრისთვის საუკეთესო ნიადაგს ქმნიდა.

Annotation

For a very long time, the shadow economy has been a challenge for many countries, including Georgia. In the article, I will talk about the types of shadow economy, its causes and the methods of its elimination or reduction, which should be done by the state. I will mainly consider the connection between the shadow economy and Georgia. I will present you the statistical data of 2021-2022 in order to more acutely and clearly outline the role and results of the informal economy in contemporary Georgia. The role of the shadow economy in Georgia has been very high since the past, that is why in the article I will discuss the reasons for its origin and the period that created the best ground for all this.

ჩრდილოვანი ეკონომიკა

ჩრდილოვანი (არაფორმალური)  ეკონომიკა  ეროვნული  მეურნეობის  ის  ნაწილია, რომელიც  ხორციელდება  კანონის  ფარული  დარღვევით  ან  ღია (არაფარული)  დარღვევით, იგი  ვერ აღირიცხება  სახელმწიფო  მართვის  ორგანოების  მიერ. ჩრდილოვანი  ეკონომიკის  მონაწილეების  მიზანია ნაკლები  გადაიხადონ  სახელმწიფო  ბიუჯეტში.ზოგ ლიტერატურაში იატაკქვეშა ეკონომიკას, შავ ეკონომიკასა და შავ ფულსაც უწოდებენ.ჩრდილოვანი ეკონომიკა უამრავი ქვეყნის გამოწვევაა. ის არის როგორც ლეგალური ასევე არალეგარული. მაგალითად ლეგალური ჩრდილოვანი ეკონომიკა მოიცავს ლეგალურ აქტივობას, რომელიც ლეგალურად სრულდება,მაგრამ გადასახადები ვერ წესდება ანუ გადასახადების დამალვა ხდება; ლეგალური აქტივობა, რომელიც არალეგალურად სრულდება ანუ ფარულად მუშაობა ხდება. არალეგალური ჩრდილოვანი ეკონომიკა მოიცავს ისეთ საკითებს როგორებიცაა ნარკოტიკები, ბიტკოინი, შავი მარკეტი, ბლოგები.

არსებობს რამდენიმე ტიპის ჩრდილოვანი ეკონომიკა:

თეთრი საყელო გულისხმობს იმას, რომ ოფიციალურად დასაქმებული ადამიანი აკრძალული საქმიანობითაა დაკავებული, რაც ეროვნული შემოსავლის ლატენტურ, ფარულ განაწილებას იწვევს.ასეთი საქმიანობის საგანია ის მოსახლეობა, რომელსაც აქვს მაღალი თანამდებობა.

რუხი-ჩრდილოვანი ეკონომიკის სტრუქტურა მოიცავს არაფორმალურ ბიზნესს, რაც კანონით არის დაშვებული, მაგრამ ეს არ არის რეგისტრირებული. ძირითადად, მცირე ბიზნესია დაკავებული სხვადასხვა საქონლისა და მომსახურების წარმოებასა და რეალიზაციაში.ეს ტიპი ყველაზე გავრცელებულია.განსაკუთრებით იზიდავთ მცირე ბიზნესებს ასეთი მიდგომა, რადგან საწყის ეტაპზე მნიშვნელოვანია მცირე დანახარჯები. თუმცა სახელმწიფოს მხრიდან მცირე ბიზნესებს აქვთ ხელშეწყობა.

შავი -ეს არის ორგანიზებული დანაშაულის ეკონომიკა, რომელიც უკავშირდება კანონით აკრძალული ნივთების დამზადებას, გავრცელებას, გაყიდვას.

ჩრდილოვანი ეკონომიკის მიზეზები

ძირითადი ფაქტორები, რომლებიც იწვევს უკანონო საქმიანობის გამოვლენას:

1. მაღალი გადასახადები -ხშირად ბიზნესის კეთება ფორმალურად არახელსაყრელია, რადგან ყველა მოგება გადასახადებზე მიდის.
2. ბიუროკრატიის მაღალი დონე-ჩრდილოვანი ეკონომიკის მიზეზების აღწერისას, ვერ შეაჩერებს ბიზნესის პროცესის დამუშავებისა და ჩატარებისათვის საჭირო ყველა პროცესის ბიუროკრატიზაციის დანაშაულს.
3. სახელმწიფოს გადაჭარბებული ჩარევა იურიდიულ საქმიანობაში ჩართული ბევრი ადამიანი ჩივის, რომ საგადასახადო ინსპექცია ხშირად ატარებს ინსპექტირებას, ადგენს ჯარიმებს და ა.შ.
4. მცირე ჯარიმები უკანონო საქმიანობის გამოვლენისთვის.პირი, რომელიც დაკისრებულ უკანონო ქმედებებს ეწევა, უმეტეს შემთხვევაში, მის მოგებაზე ბევრად ნაკლებია.
5. ხშირი კრიზისული მოვლენები . ეკონომიკური კრიზისის დროს, იურიდიული ეკონომიკური საქმიანობა წამგებიანია და შემდეგ ყველა ცდილობს ჩრდილში ჩავარდნას.

ჩრდილოვანი ეკონომიკის წინააღმდეგ ბრძოლის მეთოდები:

  არაფორმალური საქმიანობის დაძლევა ძალიან რთულია, გავრცელებული მასშტაბის გათვალისწინებით.ჩრდილოვანი ეკონომიკის წინააღმდეგ ბრძოლა უნდა იყოს ყოვლისმომცველი და განსხვავებული ასპექტები.

1. საგადასახადო სისტემის რეფორმების განხორციელება, რომელიც ხელს შეუწყობს შემოსავლის ნაწილს ჩრდილოვანიდან.
2. კორუმპირებული თანამდებობის პირებისთვის სასჯელის გამკაცრება.
3. ქვეყნის ექსპორტირებული კაპიტალის დაბრუნებასთან დაკავშირებული ზომების შემოღება და მიმზიდველი საინვესტიციო კლიმატის შექმნა, ფინანსური ფულის გაჩერების მიზნით.
4. წარმოების მრეწველობის, რომლებიც მუშაობენ მიწისქვეშა და მათი საქმიანობის შეწყვეტა.
5. ფულადი სახსრების მოძრაობის კონტროლის გაზრდა, რომელიც არ აძლევს შესაძლებლობას გაანთავისუფლოს დიდი თანხები.
6. სახელმწიფოს მხრიდან ბიზნესის ზეწოლის შემცირება, მაგალითად, ზედამხედველობის ორგანოებისა და ინსპექტირების რაოდენობის შემცირება.
7. უწყვეტი დებულების აკრძალვა
8. სესხების მოზიდვა
9. ძალაუფლების გადანაწილება სასამართლოებში და სხვა ორგანოებში. კანონმდებლობა უნდა გამკაცრდეს.

ჩრდილოვანი ეკონომიკის თანხმლები შედეგები

ჩრდილოვან ეკონომიკას უდიდესი დანაკარგები მოაქვს ქვეყნისათვის, რაც, პირველ რიგში:

• აისახება შემოსავლების მეტად უთანაბრო განაწილებაში
• სახელმწიფო დეფიციტი
• მისი არსებობა ასევე იწვევს ეკონომიკური არაეფექტურობის ზრდას
• სახელმწიფო შემოსავლების შემცირებას გადასახადებისაგან თავის არიდების გამო
• არასწორ სტატისტიკასა და დასკვნებს.

  სახელმწიფოსგან უკანონო და ფარული აქტივობა უარყოფითად აისახება ადამიანის ცხოვრების სტანდარტსა და ზოგადად ქვეყანაში არსებულ ვითარებაში.სწორედ ამიტომ ავხსნი ჩრდილოვანი ეკონომიკის რამდენიმე უარყოფით მხარეს:

• მშპ-ს მცირდება
• სახელმწიფო შემოსავლები მცირდება, რადგან საწარმოები, რომლებიც უკანონო საქმიანობაში მონაწილეობენ, არ იხდიან გადასახადებს,ქმედებებს ახორციელებენ ფარულად.
• ბიუჯეტის ხარჯების შემცირება ხდება და საბიუჯეტო სექტორის, პენსიონერისა და სოციალური გადასახადების მიღების მქონე სხვა ჯგუფების მუშაკები განიცდიან.
• ჩრდილოვანი ეკონომიკის ხაფანგია ანუ ის ხელს უწყობს კორუფციის ზრდას, მაგრამ კორუფცია თავად ხელს უწყობს უკანონო საქმიანობის განვითარებას.

       როგორც უკვე აღვნიშნე ჩრდილოვანი ეკონომიკა ამცირებს სახელმწიფო ბიუჯეტს. როდესაც მთავრობა განიცდის დეფიცის სასესხო ფონდების მიწოდებას ამცირებს. მოთხოვნისა და მიწოდების დასარეგულირებლად იზრდება სარგებლის რეალური განაკვეთი, რაც ამცირებს კაპიტალის წმინდა გადინებას, რაც თავის მხრივ ამცირებს ბაზარზე, მაგალითად, დოლარის მიწოდებას. ამის შედეგად იზრდება გაცვლის კურსი. გაცვლის კურსის გაძლიერება კი სავაჭრო დეფიციტის მასტიმულიებელია. სწორედ ასეთ მწვავე შედეგებამდე მივყავართ ჩრდილოვან ეკონომიკას.

ჯონსონის, კაუფმანისა და შლაიფერის 1997 წლის მოდელის მიხედვით თუ რეგულაციებს 1-5 შკალამდე შევაფასებთ, რეგულაციების 1 ერთეულით მატება, მშპ-ში ჩრდილოვანი ეკონომიკის 8.1%-ით ზრდას იწვევს. [1]

ჩრდილოვანი ეკონომიკა და საქართელო

საქართველოს არაფორმალური ეკონომიკის ზომა შეფასებულია 46.2%, რაც შეადგენს დაახლოებით $27 მილიარდს მშპ PPP დონეზე.წარმოგიდგენთ 2021 წლის მონაცემებით შედგენილ სქემას “ჩრდილოვანი ეკონომიკის ზომა ქვეყნების მთლიან შიდა პროდუქტში“, სადაც საქართველო იკავებს მე-16 ადგილს.ნავარაუდებია ასევე ის ფაქტიც, რომ საქართველო ამ პოზიციას მომდევნო წლებშიც შეინარჩუნებს.  მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის ფაქტი რომ, ამ სქემაში ძირითადად ვაწყდებით განვითარებად ქვეყნებს.

სქემა 1: ჩრდილოვანი ეკონომიკის ზომა ქვეყნების მთლიან შიდა პროდუქტში

წყარო: https://www.worldeconomics.com/Informal-Economy/Georgia.aspx?fbclid=IwAR3YGDuIhQHeizrc7W70HkMePoiMMzxBmmYssGRDgs9Mtl5flk3yKQThdpY

 “როდესაც არასწორი ბევრი რამაა, მეტის დამალვა ხდება საჭირო”გამომძიებლისა და მწერლის ერიკ შლოსერის ეს სიტყვები წიგნიდან: „მყისიერი სიგიჟე“ ხაზს უსვამს და ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ ჩრდილოვანი ეკონომიკის შედეგები უფრო მწვავეა განვითარებად ქვეყნებში ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში და ჩვენც მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის ფაქრი,რომ სქემაში ძირითადად ვაწყდებით განვითარებად ქვეყნებს.

  წიგნი წარმოადგენს შეერთებული შტატების მიწისქვეშა ეკონომიკის სამ საყრდენს, რომელიც Schlosser-ის შეფასებით არის აშშ-ს მშპ-ს ათი პროცენტი: მარიხუანა, მიგრანტების შრომა და პორნოგრაფია. წიგნი დაყოფილია სამ თავად:

თავი 1: რეფერალური სიგიჟე-შლოსერი ამტკიცებს, მარიხუანას დეკრიმინალიზაციის გამოყენებაზე, ისტორიულ კონტექსტსა და შედეგებზე დაყრდნობით.

თავი 2: მარწყვის მინდვრებში ის იკვლევს არალეგალური უცხოპლანეტელების ექსპლუატაციას, როგორც იაფ მუშახელს, ამტკიცებს, რომ უნდა არსებობდეს უკეთესი საცხოვრებელი პირობები და ჰუმანური მოპყრობა არალეგალური უცხოპლანეტელების მიმართ, რომლებსაც აშშ ექსპლუატაციას ახორციელებს კალიფორნიის მინდვრებში.

თავი 3: უხამსი იმპერია დეტალურად აღწერს პორნოგრაფიის ისტორიას აშშ-ს კულტურაში.შლოსერი ამტკიცებს, რომ ასეთ ფართოდ გავრცელებულ შავ ბაზარს შეუძლია მხოლოდ ძირი გამოუთხაროს კანონს და მიუთითებს შეუსაბამობაზე მიღებულ მეინსტრიმ აშშ-ს კულტურასა და მის ნამდვილ ბუნებას შორის. [2]

    ერიკ შლოსერის ამ სიტყვებს ადასტურებს სტატისტიკაც.სტატისტიკა  მეცნიერებაა მონაცემების შეგროვების, დამუშავების, ანალიზისა და მათზე დაყრდნობით დასკვნების გაკეთების შესახებ.სტატისტიკა ზედმეტად ხშირად გამოიყენება ინფორმაციის არასწორი გზით წარმოსადგენად, რათა გაამართლოს მისი წარმომდგენის მტკიცებულებები. თუმცა, რაც არ უნდა კეთილსინდისიერად მოხდეს მშპ-ს მაჩვენებლების შეჯამება ჩრდილოვანი ეკონომიკის არსებობის გამო მისი ზუსტად ასახვა და წარმოდგენა ვერ მოხერხდება.

  საქართველოში ჩრდილოვანი ეკონომიკისთვის დამახასიათებელი პროცესების გავრცელება განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს ამჟამინდელ ეტაპზე, რადგან ეკონომიკას შესაძლოა გაურთულდეს იმ ინკლუზიური განვითარების მიღწევა, რომელიც საჭიროა COVID-19 პანდემიის ზარალის აღმოსაფხვრელად. 2022 წლის მესამე კვარტალის უახლესი მონაცემები აჩვენებს 9,75 პროცენტიან ეკონომიკურ ზრდას, რაც წინა კვარტალში 7,17 პროცენტიანი ზრდის ტემპის მატებაა და გასული წლის იმავე კვარტალში 9,52 პროცენტთან შედარებით მაღალი მაჩვენებელია.ზრდის ყველაზე დაბალი ტემპი -14,46 პროცენტი დაფიქსირდა 2020 წლის მეორე კვარტალში, ხოლო ყველაზე მაღალი ზრდის ტემპი იყო 28,8 პროცენტი 2021 წლის მეორე კვარტალში.

დიაგრამა 1:  ეკონომიკური ზრდა, კვარტალური

წყარო:  Georgia Economic growth, percent change in quarterly real GDP, September, 2022 – data, chart | TheGlobalEconomy.com

    უფრო კონკრეტულად მთლიანი შიდა პროდუქტი წარმოადგენს ყველა იმ საბოლოო საქონლისა თუ მომსახურების საბაზრო ღირებულება, რომელიც იწარმოება ქვეყნის შიგნით დროის მოცემულ პერიოდში. ამ განმარტებაში არსებული თითეული ნაწილი შეგვიძლია უფრო კონკრეტულად განვმარტოთ.

• ყველა იმ-მშპ ყოვლისმომცველია, შედის საბოლოო პროდუქტები და არ შედის უკანონოდ წარმოებული და გაყიდული საქონელი.
• საბოლოო-და არა შუალედური, რადგან შუალედური პროდუქტის ღირებულება შესულია საბოლოო პრუდუქტშიც
• საქონლისა თუ მომსახურების-როგორც მატერიალური, ასევე არამატერიალური
• რომელიც იწარმოება-მშპ შეიცავს მიმდინარე პერიოდში წარმოებულ საქონელსა თუ მომსახურებას და არა წარსულში წარმოებულ საქონელს
• ქვეყნის შიგნით-მშპ ასახავს წარმოებული პროდუქტის ღირებულებას ქვეყნის გეოგრაფიული საზღვრების შიგნით განურჩევლად მწარმოებლის ეროვნებისა
• დროის მოცემულ პერიოდში-მშპ ასახავს იმ პროდუქციის ღირებულებას, რომელიც დროის კონკრეტულ მონაკვეთში იწარმოება, ძირითადად 1 წელი.

    მთლიანი შიდა პროდუქტის გამოთვლისათვის გამოიყენება რამდენიმე მოდელი.ყველაზე გავრცელებულია ეკონომიკის განვითარების კეინსიანური მოდელი. მოკლედ შევეხები კეინზიანიზმს, რომელიც არის ერთ-ერთი ძირათადი მიმართულება ეკონომიკურ თეორიაში, რომელიც აღმოცენდა მაკროეკონომიკური წონასწორობის კეინზიანური თეორიიდან და დიდი როლი შეასრულა ეკონომიკური ზრდის თანამედროვე თეორიების ჩამოყალიბებაში.მას საფუძველი ჩაუყარა XX საუკუნის გამოჩენილმა ეკონომისტმა ჯონ მეინარდ კეინზმა, რომლის თეორია ძირითადად აისახა მის ცნოვილ ნაშრომში „დასაქმების, პროცენტისა და ფულის ზოგადი თეორია“.ის ქადაგებდა ინტერვენციულ სამთავრობო პოლიტიკას, რომლითაც მთავრობას ფისკალური და მონეტარული ზომების გამოყენებით ეკონომიკური ვარდნის, დეპრესიებისა და ბუმის უარყოფითი ეფექტების შემსუბუქება შეეძლო. მას თანამედროვე თეორიული მაკროეკონომიკის ერთ-ერთ მამად მიიჩნევენ.

   დავუბრუნდეთ მოდელს.ამ მოდელის თანახმად მშპ გამოითვლება შემდეგი ფორმულით:

GDP = C + I + S + E – M

სადაც, C გამოხატავს მოხმარების მოცულობას, I გამოხატავს ინვესტიციების მოცულობას, S გამოხატავს სახელმწიფო ხარჯების მოცულობას, E გამოხატავს ექსპორტის მოცულობას და М გამოხატავს იმპორტის მოცულობას.

   მშპ შეიძლება გამოიხატოს ეროვნული ვალუტით ასევე გადაანგარიშდება გაცვლითი კურსის მიხედვით უცხოურ ვალუტაში, და შეიძლება წარმოდგენილი იყოს მსყიდველობითი უნარით (PPP). ეს გამოიყენება უფრო ზუსტი საერთაშორისო შედარებებისათვის. [3]

მისი როლი მშპ-ში საკმაოდ მნიშვნელოვანია, რადგან მშპ მოიცავს ჩრდილოვანი ეკონომიკის შედეგებსაც.

 წარმოიდგენთ მთლიანი შიდა პროდუქტის მონაცემებს ერთ სულ მოსახლეზე 1990 წლიდან 2021 წლამდე. საქართველოსთვის საშუალო ღირებულება იმ პერიოდში იყო 8639,19 აშშ დოლარი, მინიმალური 3045,04 აშშ დოლარი 1994 წელს და მაქსიმალური 15471,71 აშშ დოლარი 2021 წელს.

უახლესი ღირებულება 2021 წლიდან არის 15471.71 აშშ დოლარი.შედარებისთვის, 2021 წლის მსოფლიო საშუალო მაჩვენებელი 173 ქვეყნის მიხედვით არის 21226.17 აშშ დოლარი.იხილეთ გლობალური რეიტინგები ამ ინდიკატორისთვის ან გამოიყენეთ ქვეყნის შედარება დროთა განმავლობაში ტენდენციების შესადარებლად.ნავარაუდებია,რომ 2023-2024 წლებში დიაგრამა აღმავალ კურსს გააგრძელებს

დიაგრამა 2:  მშპ ერთ სულ მოსახლეზე, PPP

წყარო: Georgia GDP per capita, PPP – data, chart | TheGlobalEconomy.com

ჩრდილოვანი ეკონომიკის ფესვები საქართველოში

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველო საბჭოთა ქვეყნებს შორის გამოირჩეოდა  ყველაზე დიდი ჩრდილოვანი ეკონომიკით. განვიხილავ ამ დებულების ერთ-ერთი მთავარ მიზეზს. საბჭოთა კავშირის დაარსების პირველივე წლებში ქვეყანაში ჩამოყალიბდა ცენტრალიზებულად მართული ე. წ. გეგმიური ეკონომიკა. გეგმიური ეკონომიკა არის ეკონომიკური სისტემა, რომელშიც პროდუქცია და მომსახურების წარმოებაა და განაწილება რეგულირებულია ცენტრალური ორგანოს მიერ.

   საბჭოთა კავშირისთვის დამახასიათებელი იყო ძალიან მკაცრი ფორმალური ეკონომიკა.ეს იწვევდა უამრავ პრობლემას როგორც წარმოებაში, ისე მოხმარებაში.საბჭოთა კავშირისთვის დამახასიათებელი იყო პროდუქციის დეფიციტი, დაუსრულებელი რიგები, არსებობდა მოთხოვნილებებისთვის საჭირო თანხა, მაგრამ არ არსებობდა პრუდუქცია. პრობლემები იყო ასევე წარმოების, მიწოდების სფეროშიც. არსებობდა შესასრულებელი გეგმა, მაგრამ არ არსებობდა რესურსები. სწორედ ამიტომ იწარმოებოდა დაბალი ხარისხის პროდუქცია ან მცირე რაოდენობით, რაც არ იყო საკმარისი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად.

     ზემოთ ნახსენები მიზეზები მასტიმულირებელი ფაქტორები გახდნენ ჩრდილოვანი ეკონომიკის განვითარებისთვის. წარმოება და მოპოვება ამ პერიოდში შეუძლებელი იყო, რამაც ბიძგი მისცა არაფორმალური ეკონომიკის ჩამოყალიბებას.ამ ფონზე გამოიკვეთნენ ე.წ „სპეკუნიატე3ბი“, რომლებიც იყვნენ ვაჭრები. ისინი აწარმოებდნენ პროდუქციას სახელმწიფო სექტორის პარალელურად და ყიდდნენ იმ დეფიციტურ საქონელს ოღონდ ობიექტურზე ბევრად მაღალ ფასად.რა თქმა უნდა ამ ყველაფრის ფონზე იზრდებოდა რიცხვი ქრთამებისა თუ ფარული შეთანხმებების.ჩრდილოვანი ეკონომიკა და კორუფცია.

   ეს ორი ცნება ურთიერთდაკავშირებულია.ჩრდილოვანი ეკონომიკისა და კორუფციის არსი მსგავსია მიზეზებთან, ამოცანებთან და სხვა ფაქტორებთან.

• არალეგალური საქმიანობა მხოლოდ იმ პირობებში შეიძლება განვითარდეს, როდესაც ხელისუფლებასა და ხელისუფლებაში ყველა ფილიალი კორუმპირებულია.
• კანონის მიღმა საქმიანობა ხელს უწყობს კორუფციის ურთიერთობების ჩამოყალიბებას ყველა სფეროში, რაც გავლენას ახდენს მის წარმატებულ არსებობაზე.
• კორუფცია იწვევს არალეგალურ ბიზნესებს ჩრდილში, ასევე ქმნის საფუძველს ახალი სფეროების ორგანიზება ჩრდილოვანი ბიზნესისათვის.
• ორი ცნებები ერთმანეთის ერთობლივი ფინანსური საფუძველია. [4]

    არალეგალურ საქმიანობაში მთელი საზოგადოებაა ჩართული და დასაქმებულებიც ამ სფეროში ოფიციალურად აღრიცხულებზე მეტია.

დღემდე საქართველოში მეწარმეობის განვითარების შემაფერხებელ ფაქტორად მიიჩნევა:

• მმართველი და მაკონტროლებელი ორგანოების ბიზნესში ზედმეტად ჩარევა.
• ხელისუფლების მხრიდან ბიზნესის ინტერესების დაუცველობა.
• მაღალი საგადასახადო განაკვეთები.
• ფალსიფიცირებული ან უხარისხო პროდუქციისგან ბაზრის დაუცველობა.
• კორუფცია სახელმწიფო სტრუქტურებში.
• საკრედიტო რესურსების ძნელად მისაწვდომობა.
• ქვეყნის არასტაბილურობა

    2004 წლიდან საქართველოში ეკონომიკის ლიბერალიზაციისკენ მიმართული რეფორმების ტალღა დაიწყო. აღნიშნული რეფორმების შედეგად აღმოიფხვრა ბიუროკრატიული ბარიერები და შემცირდა საგადასახადო ტვირთი.მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარების სახელმწიფო მხარდაჭერის პრიორიტეტულ მიმართულებად მიიჩნევა: საგადასახადო შეღავათები, დონაციები, შეღავათიანი საბანკო კრედიტები, მეწარმეობის განვითარების პროგრამების შემუშავება და რეალიზაცია, ასევე კანონმდებლობის მიღება და მისი დაცვა.  [4]

დასკვნა

ჩრდილოვანი ეკონომიკა ერთ-ერთი სერიოზული და უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა არა მარტო რომელიმე კონკრეტული ქვეყნისათვის, არამედ მთელი მსოფლიოსათვის.შეიძლება ითქვას, რომ არ არსებობს ქვეყანა ჩრდილოვანი ეკონომიკის გარეშე.ჩრდილოვანი ეკონომიკა საქართველოსთვისაც დიდ პრობლემას წარმოადგენს, რადგან იგი ერთ-ერთი ქვეყანაა, რომელშიც იატაკქვეშა ეკონომიკის წილი საკმაოდ მაღალია უკვე მრავალი წლის მანძილზე.ასევე შევძელით განგვეხილა ის ფაქტორები, რამაც ხელი შეუწო საქართელოში ჩრდილოვანი ეკონომიკის ჩამოყალიბებას.ამ მიზეზების გაერთიანება მოგვცემს საშუალებას გავაკეთოთ დასკვნა რომ საბჭოურ პერიოდში აღზრდილი ადამიანებისთვის ძალიან რთულია საბაზრო ფასეულობათა ათვისება.განვიხილეთ ჩრდილოვანი ეკონომიკის გამომწვევი მიზეზები და მასთან ბრძოლის მეთოდები: მაღალი გადასახადები, ბიუროკრატიის მაღალი დონე, გადაჭარბებული სახელმწიფო ჩარევა, ხშირი კრიზისი და კიდევ მრავალი სხვა მიზეზი.ასევე შევიძლია ვთქვათ, რომ ჯარიმები კორუფციულ თანამდებობის პირთა მიმართ, ფულადი სახსრების მოძრაობაზე კონტროლის გაზრდა, სახელმწიფოს მხრიდან ბიზნესზე ზეწოლის შემცირება და სხვა ღონისძიებები, რომლებიც ჩატარდება სახელმწიფოს მხრიდან აღმოფხვრის ან შეამცირებს ჩრდილოანი ეკონომიკის უარყოფით შედეგებს.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. https://orjerori.ge/uncategorized/chrdilovani-ekonomika
2. Schlosser, E. (2003). Reefer Madness (Schlosser book). Manhattan: Houghton Mifflin Harcourt
3. https://iscsisantarget.com/ka/articles/20577-gross-domestic-product-gdp
4. ერქომაიშვილი, გ. (2004). მეწარმეობის ფორმირებისა და განვითარების თავისებურებანი საქართველოში. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.